Ziaktu: Nununa Renthlei
July ni 15, 2019
Mizo ṭawng ziah dik hi thil harsa niin i ngai ṭhin em? Ziah dik i duh em? I tum ngai em? I duha, i tum a nih chuan heng thil hmang hian bul han ṭan teh le:
✍ Hawrawp kima chhut hrim hrim phawt tur. Ziah zawm tur leh zawm loh tur i thliar thiam rih lo a nih pawhin a hawrawp chhut kim na na na hi chu i thiam ka ring. I chhu kim a nih chuan a dik loh ang ang pawha chhiar dik a harsa lo deuh va, a kim lo ai chuan a zahawm zawk hrim hrim bawk.
✍ Ṭawng lêrh (lêr) lam chi hi ngai sang lo la, pumpelh daih rawh. I ṭhianten, "Lhkha xr m?" an tih chuan, "xr lo, Lehkha ka zir zawk e!" ti hmiah la, khuareiah tal an harh chhuak mai ang.
✍ Sapṭawng a grammar dika i ziak thiam a nih chuan Mizo ṭawng pawh i thiam loh chhan tur a awm lo. Sapṭawnga thumal awmze hrang neite i ziah hran ang tho kha Mizo ṭawngah pawh an tlukpui chu ziak hrang la, 80% aia tam chu i ti dik ang.
Entir nan, "Did you sleep well last night?"
tia i ziah dik reng laiin ngati nge "Nizanah inmu ṭha em?" tia i ziah tlat bik? Engah nge 'in' (you — pronoun) leh 'mu' (sleep — verb) chu i ziah zawm tlat bik? Sapṭawngah pawh ziah hran nachang i hria a ni lo'm ni? Sapṭawngah pronoun reng reng a hrangin i ziak vek zel a, ngati nge Mizo ṭawng a nih tak avanga pronoun leh thumal dang i ziah kawp tlat bik ṭhin? I chhût peih chuan thil dang pawh a awm ṭeuh ang. A zawng a zain Mizo ṭawng leh Sap ṭawng kalphung hi a inang vek lo nain a ziah dan kalphungah hian Sapṭawng nen han tehkhin la, i ziak dik ṭeuh thei ang.
✍ Punctuation mark-te pawh hei ai hian i hmang dik thei chiang a ni! Zawhna chhinchhiahna (?) te hi mi thil i zawh hunin hman tur tih mai mai te chu hre rual i ni ve tawh a nia! Chuti a nih chuan, eng aiah nge "I dam em" tih ringawta i ziah duh lem ang? A dam leh dam loh i zâwt a ni lo'm ni? Ngati nge a tâwpah '?' i dah mai loh? I thuziak tawpah te khan (zawhna emaw, makna emaw dah ngai chi a nih loh chuan) tawpna (full stop) han dah keuh teh le. Thuchangkim (sentence) khat chhunga thil hming hrang hrang te, thu bung hrang hrang te, thu hlawm hrang te, ṭang hova awmze nei thei an nih chuan comma hmanga daidan nachang te pawh hre ta ang la, mi pangngai i ni mai tur! Heng hi i ngaihven loh vang mai maia har ti leh thiam lo i ni asin!
✍ Social media-a mi nazawng thu post-te hi a dik ber (standard)-ah ngai duh reng reng suh! Mi lâr tak tak thuziak pawh ni se, thu ziak mi lâr thu post pawh ni rawh se, a dik ber lem lo a nia. Special Report tih vela thu post-te phei hi chu news atan bak a pawimawh lo, ṭawng tichhetu an nihna hi a lang lian em em zawk! An ṭawngkam i la a nih pawhin an ziah dan erawh entawn reng reng suh ang che. Heng social media-a ṭawng dik leh ziah dan dik hre lote thil post i chhiar nasat avang leh an ziah dan i entawn tlat bawk avang hian i piangsual ṭan mek tih hria la, ṭawng dik lo tam tak chu a dik em maw tiin i lo ṭhan lenpui nasa tawh a ni. Duli bo ang em chu nih tum lo la, fapa tlan bo ang kha nih tum zawk rawh.
✍ Chanchinbua thuziakte leh lehkhabua thuziakte pawh hi standard a tling pha meuh lo. Mak i ti em? "Chuti a nih chuan ṭawng ziah dik chu pialtlepa liluh tum ang vel a ni dawn a ni maw?" tiin i beidawng maithei. Beidawng mah ta che. Heng thuziak hi 'standard' a tlin loh chhan chu, mahni duh dan, thiam dan, leh hriat dan danin ziak mite pawh hian an thuziak leh lehkhabuah an ziak pawp pawp ṭhin tih hriat a ṭha. Baibul hi zaa za chuan dik bik lo mah se, mi thiam tam takin a ziah dan chungchangah pawh inrawn khawma an ziah leh an siam ṭhat, an endik leh an chûl mam a nih ṭhin avangin a rin tlak ber tih ngam a ni. Mahse, Baibulah rau rau pawh a chhut thar apiang hi rin tur; a chhan chu, a chhut hluia dik tawk lo laite chu chhut tharah chuan an siam ṭha ṭhin a ni.
✍ Mizo Language Committee-in 'Mizo Ṭawng Ziah Dan' lehkhabu an siam hi tun atan chuan standard bera ngaih tur a ni. Hei hi sawrkar committe din, mi thiam inrâwn khawmina uluk taka an buatsaih a ni tih hriat a ṭha. A la fiah fel famkim rih lo tih erawh a chiang tho va. Mahse, anni hian kan ṭawng nihphung te zirin, hmun hrang hranga kan hman dan te thlir kualin, ṭawng inher danglam chhoh dan te chhui telin he lehkhabu hi an siam a, a chhut thar (latest edition) apiang hi pawm tur a ni. "Anni (MLC-ho) pawh an inlungrual tak tak chuang lo!" tia mahni duh dan dana ziak ṭhinte hi chu entawn lo la, i ti fuh zar zar zawk ang! Mi pakhat thiamna leh finna aiin mi thiam tam tak finna tling khawm chu rin zawk tur a ni. Tin, duh dan dana kal hrang mai mai lovin standard rules hi kan neih a ngai hrim hrim a, chumi atan chuan MLC lehkhabu chhuak thar apiang hi rin rih mai tur.
✍ Tute chhiar tura ziak nge i nih hre chiang rawh. Mizote tan emaw, Mizo ṭawng chhiar thiam tana ziak i ni. I thuziak chu hnam dangin an chhiarsak mang lo ang che, Mizote chauhvin an chhiar turah ngai rawh. Chuti a nih chuan, engah nge Mizo rilrem zawng leh an tana chhiar nuam tur zawnga i ziah mai loh ang?
Khai mah aw:
👉🏻 "Chini 5 kgs ka lei" ti lovin "Chini kg nga (kg 5) ka lei" ti mai la.
👉🏻 "Kum 405 BC-ah an indo" ti lovin "Kum BC 405-ah an indo" ti mai la.
👉🏻 "15th May, 2019-ah committee meeting neih tur" ti lovin "May ni 15, 2019-ah . . . / Kum 2019, May ni 15-ah . . . " ti zawk la.
Chhiar a nuam zawk daih a ni lo'm ni?
✍ I thuziak chu mite chhiar tura i chhawp chhuah (post/publish) hmain a tlem berah vawi khat tal chu uluk takin han en nawn leh ta che. I famkim lohzia inpawm la, en nawn hi 'a ngei ngei tur'-ah ngai hmiah rawh; tichuan, i tih dik loh tam tak chu i pumpelh thei ang.
✍ Mite chhiar tura i chhawp chhuah (post) hnuah pawh a chhiar hmasa ber nih tum fan la, dik lo lai i hmuh chuan copy la, i edit ang a, post hmasa i delete hnuah i tihdik tawh sa chu i post ṭha leh dawn nia.
Eng pawh ni se, i rilru leh hun kha han seng ve reng reng teh. I peih lo a nih chuan Mizo ṭawng hi dam reng turah ngai lo la, nangmah vangin a boral hun a lo la thleng ngei dawn tih hria la, ṭhangtharten nangmah kha dem mawlh mawlh che rawh se!
