Friday, October 27, 2017

Bible danglamna


Alex Lalagent Thanga

·        Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thawk khuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni (2Timothea 3:16).
·        Thu hril lawk reng reng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo va, miten Thlarau Thianghlim tirhin Pathian hnen ata an sawi zawk thin a ni (2 Petera 1:21).
1.     Bible thenhran dan tlangpui:
* “Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar” ti a then a ni.
·        Thuthlung Hlui hi then nga (5) a then a ni a:
(1) Mosia lehkhabu/ Dan bu (Genesis- Deuteronomy, bu 5)
(2) Thawnthu bute (Joshua- Estheri, bu 12 te)
(3) Hla bute (Joba- Hla Thlankhawmte, bu 5)
(4) Zawlnei liante (Isaia- Daniela, bu 5)
(5) Zawlnei tete (Hosea- Malakia, bu 12)
·        Thuthlung Thar pawh then nga (5) thova then a ni a:
(1) Chanchin Tha bute (Mathaia- Johana, bu 4)
(2) Thawnthu bu (Tirhkohte Thiltih, bu 1)
(3) Tirhkoh Paula lehkha thawnte (Rom- Philemona, bu 13)
(4) Lehkhathawn pangngai (Hebrai- Juda, bu 8)
(5) Hrillawkna (Isua Krista Thupuan, bu 1)
Dan bute chuan Pathian tel lovin a dan thute kan zawm thei lo a ti a, zawlneite chuan a lo kal tur thu an hrillawk a, Sam ziaktu chuan chibai bukin a fak a, Chanchin Tha chuan Amah, Pathianah thuthlung min siamsak a, tirhkohte chuan a Chanchin Tha an puangchhuak a, lehkhathawnte chuan Thlarau Thianghlim zarah a thute nunpui turin min pui a, Thupuan chuan a lo kallehna tur min hriattir a ni.
·        Thuthlung Hlui-ah Bu -39, Thuthlung Thar-ah Bu -27, Belh khawm: Bu -66.
·        Thuthlung Hlui-ah Bung -929, Thuthlung Thar-ah Bung -260, Belhkhawm: Bung -1189.
·        Thuthlung Hlui-ah Chang -33,214, Thuthlung Tharah Chang -7,959, Belh khawm: Chang -41,173.
·        Mizo Bible hi 1917-ah Thuthlung Thar tlangzarh (published) a ni a, 1959-ah Thutlung Hlui leh Thuthlung Thar chhuah a ni. Zo hnahthlakte zingah Mara unauten Holy Bible an nei hmasa bera, a dawtah keini, Mizote kan ni.
2.     A Ziaktute ziah hun chhung leh an ziahna hmun
Bible ziaktute hming leh, an ziahna hmun leh hun chu chipchiar takin kan tarlang thei lo ang a, a tlangpui I lo zir dawn teh ang:
Bible Ziaktute hi mi 40 chuang an ni a (Bible ziaktute hi mi 40-45 bawr vel ni a chhut an ni a, a zat chiah hi kan mi thiamte pawh an lungrual loh avangin mi 40 chuang tih mai hi a him ber awm e); chungte chu lal te, puithiam te, zawlnei te, beram pute, leilettu te, sangha mantu te, chhiah khawntu te, doctor leh mi dang dang te an ni. An lehkha ziak kalphung (style) a inang lo hlawm hle mai a, mahse an tum (goal) ber chu Lal Isua leh a chhandamna famkim chauh a ni. Tin, Bible hi kum 1,500 (B.C 1405- A.D 96) chhung bawr vel ziak ni a chhut a ni.
3.     Bible tawng hmante
Tawng (language) chi thum (3) a ziak a ni a, Thuthlung Hlui bu tam zawkte hi Hebrai tawnga ziak a ni a, Daniela lehkha bu leh Ezra lehkha bu te hi Aramaic tawnga ziah a ni. Kan hriat tlanglawn ber ni a lang chu Daniela 5:25 “MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN” tih hi Aramaic tawng a ni. Thuthlung Thar erawh chu Greek tawnga ziak a ni. Hei hi Alexander the Great khan Persia lal ram leh khawvela, ram thil ti thei tak tak te a hneh zawh vek hnu khan khawvel pum huapa Greek tawng hmang turin thu chhuah (Declaration) a lo siam vang a ni. Lal Isua hunlai khan Greek lal ram chu Rome lal ramin laksak tawh mah se, Greek tawng hi mitin hman tlanglawn ber a la ni tho va, abiktakin sumdawnna (Business) ah ngat phei chuan an la hmang nasa hle.
Rome mite official tawng erawh chu Latin tawng a ni ve thung. Johana 19:20 hi Mizo Bible-ah “Hebrai tawng, Greek tawng, Rom tawng” a tih laiin Engliah Bible (KJV) ah erawh chuan, “Hebrai tawng, Greek tawng, Latin tawng” tiin a dah. Lal Isua hunlai a Rom tawng tih leh Latin tawng tih chu a in thuhmun a ni. Thuthlung Thar hi Greek tawnga ziah kan ti tak nain, Aramic tawng pawh a tel ve nual tih kan hriat a tha awm e. Lal Isua leh a zirtir 12-te kha Judai ramah pawh Galilee biala piang leh mur an ni a, kum zabi 3-na thleng kha chuan Jerusalem khaw chhak lam, Galilee bial (Nazareth, Capernaum,etc) a mite chuan Babulon ram atanga an zir leh an thiam, Aramic tawng kha an lo chhawmnung zel a, an common language pawh Aramic a ni. Kan Lal Isua pawh khan Aramic tawng hi a hmang tam ber awm e. Thuthlung Thara Aramic tawng tarlan tur tam tak awm mah sela, panga chauhvin I lo en dawn teh ang:
(1) Talitha Kumi- Chemte, tho rawh. (Marka 5:41)
(2) Rabboni- Zirtirtu (Johana 20:16), Hebrai- Rabbi (mathaia 26:25)
(3) Gethsemane (Mathaia 26:36), Aramic tawng huan hming pakhat a ni a, chu chu ‘Oilve Hriak’ tihna.
(4) Golgotha- luruh hmun (Johana 19:17),
(5) Eloi, Eloi lama sabachthani- Ka Pathian, ka Pathian, engah nge mi kalsan? (Marka 15: 35). Hebrai- Eli (Mathaia 27:46)
·        Aramic, Hebrai, Syric, Cananite leh Arabic te hi “Semitic Language” tiin an kova, chu mi awmzia chu tawng khat zulzui ni si a, awmna hmun a dan tak avanga tawng kauchheh leh thluk lo dang ta te an ni. Duhlian tawng leh Lai tawng te pawh hi 'Semitic Language' te chu an ni e.
Khawmual pui (continent) pathum (3) atanga ziah a ni a; Asia (Babylon), Europe (Rome) leh Africa (Egypt) khawmual te an ni. Dan bu 5 (Gen., Exo., Lev., Num., Deu.,) leh Jeremia bu te hi Africa khawmual a tanga ziah a ni.
4. A dotute’n mualpho takin an hlawhchham
Roman Emperor, Diocletian-a (A.D 284-305) khan Kristiante nasa takin a nghaisa a, khel mual (arena) ah ramsa hlauhawm tak tak te chaw-ah hmangin ennawmah a siam thin a. Bible zawng zawng pawh timang vek turin thu a pe a, tam tak chu a halral hman a, ama’rawh chu a hlawhchham chiang khawp mai! A thih dawn phei chuan tawngtai sak turin Kristiante a ngen chul mai a ni. 
·        Lalpa dan chu a tha famkim a, nunna a siam tha thin; Lalpa thuhriattir chu a rinawm a, mi mawl a tifing thin. (Sam 19:7)
Chatuan hawlhtlang leh khawvel a ral pawha ral ve lova dik tlang parh tur lehkhabu awm chhun chu Bible chauh hi a ni. Eng lai pawha lehkhabu hralh tlang tla ber a ni a, tawng hrang hranga lehlin tam ber pawh a ni.
Bible hi Pathian Thu a nih avang leh, a nung a, a thûk a, a ril êm avang hian, tam tak hi chu a awmzia (meaning)-te pawh hi hriatthiam vek theih a ni lova, hriatthiam vek sên pawh a ni lo. A zir-mi (Theologian/Bible Scholar)-te hlei hlei hian Pathian Thu ropuina leh hlutna an hrechiang a, mihringte hriatthiam zawh rual a nih loh zia an hrechiang tulh tulh ţhin. Chuvangin, mi zawng zawng hriatthiam chi leh pawm harsa lem lo chi a awm laiin, Bible thuhar deuh-te chu pawngpaw zuam a, basa ngam ngawt chi a ni lova, mahni-a lo hrilhfiah ve ngawt chi pawh a ni lo. A chhan chu, Pathian thu hi a ril a, a thûk a, a zau êm êm a, zir zawh theih a ni lova, hriat-kim sên a ni lova, hriat vek theih pawh a ni hek lo. Pathian thu zir-chhuaka Bible doctor degree neite pawh hian “A ŢHEN PAWH KAN HRE THEI LO” tih hi an chang-thlan a la ni reng mai! Ţawngkam thiamte sawitlawrh ringawt lo pawm tur pawh a ni lova, ngun taka chhiar a, a awmzia hriat tum tur a ni. Thlarau Thianghlim tanpuina dilin kan phak tawk theuhvin I zir zel ang u. Chhiar la, chhiar zel rawh. 
Mihring hi chhang chauhvin an nung lo vang a, Pathian kaa thu tin chhuakin an nung zawk ang (Mathaia 4:4). 

No comments:

Post a Comment

MIZO ȚAWNG ZIAH DIK I DUH EM?

            ṬAWNG ZIAH DIK I DUH EM? Ziaktu: Nununa Renthlei July ni 15, 2019 Mizo ṭawng ziah dik hi thil harsa niin i ngai ṭhin em?...