Tuesday, December 12, 2017

Bible hrillawkna leh Jerusalem


Alex Lalagent Thanga 

          Lalpa chuan Zion chu a thlang si a. A awmna atan a duh a: “Hei hi kumkhua atana ka chawlh hmun tur a ni: hetah hian ka awm reng ang; ka duh zawng a ni si a… Amah dotute chu mualphonain ka thuam ang a; Ani chungah erah chuan a lallukhum chu a tle sur ang,” tiin. Sam 132: 13- 18.
          Khai le, December 6, 2017 atanga vawiin ni thleng khawvel ram hrang hranga politician-te hot issue ber leh, sakhaw pathum (Jewish, Christian, Islam) hruaitute sawi hlawh ber Jerusalem chungchang chu news leh media lama kan hmuh tam ber pawh a ni ngei ang. Keini Christian-te chuan Jerusalem leh Bethlehem chanchin chu kan hre deuh fur tawhin a rinawma, engpawhnise Pathian Lehkha Thu atang I lo zirchiang dawn teh ang.
          Israel leh Palestinian (Jacoba leh Esaua) te indo tan dan chu kan Bible-ah chiang takin kan hmu a, khawvel history pawhin chiang takin a finfiah/ nemnghet ve bawk. Israelte ropui ber hun, kum 120 (Saula, Davida, Solomona te lal hun chhung, kum 40 theuh an lal) a lo pela, B.C 922-a chhim leh hmara “Israel leh Juda” tia an inthen atang kha chuan Deuteronomy bung 28 leh 30 a Pathianin Mosia hnena a thutiam ang zelin ro a rela, an thlahtu an pu, Abrahama hnena Pathian thu tiam pawh luahlum zo lovin an ram thenawmte kut hnuaiah emaw, khawvel ram ropuite (Babulon, Persia, Greek, Rom) kut hnuaiah an awm ta zel a. Jerusalem khawpuiah Tempul ropui tak vawi 2 an saa, chu pawh chu Babulon leh Rom sipaiten an tihchhiatsak ta vek a, AD 70 a Rom sipaizahotu General Titus-a’n Jerusalem tempul chu vaivuta a chantir hnu phei kha chuan Tempul sak an tlin thei ta lova, chu an Tempul dinna/ awmna takah chuan Muslim hovin an Biak In (the Dome of the Rock) an saa, vawiin thlengin a la ding.
          Israel mipuite chu B.C 586- 538 khan Babulon salah an awm a, (hei hi Israel history a thil thleng duhawm lo ber a ni), B.C 538- 333 khan Persia kut hnuaiah an awm leha, B.C 333- 63 “Hellenistic Period” tia koh a ni a, Greek mi chak leh ropui Alexander-a kut hnuaiah an awm leha (Alexander Ropuiaa chu kum 32 mi niin, B.C 323-ah a thi a, a sipai 4 te’n a lalram an inseam, B.C 142- 63 hi Hasmonean Rorelna tia koh a ni bawk), B.C 63- A.D 313 khan Rom kut hnuaiah an awm leha, A.D 313- 636 khan Byzatine rorelna hnuaiah an awm leha, A.D 636- 1095-ah ngat phei chuan Muslim (Turkey) ho kut hnuaiah an awm ta a ni. Chu chu Europe rama Christian hovin an duh lova Palestinian ram thianghlim chu lak tumin beihpui an rawn thlaka, A.D 1095- 1291 chu “CRUSADE” tia koh a lo ni ta a. A.D 1291- 1516 chu Egypt rama Muslim ho an rawn hrang leha, chu chu “Mamluk Rule” tia koh a ni. A.D 1516- 1918 chu Ottoman Empire (Turkey Muslim Empire a ni deuh ber mai) a lo ni leha, kum zabi 19-naah Bristish sawrkar a rawn lian/ chak ta vak mai a, Nov. 2, 1917 khan United Kingdom Prime Minister, Arthur James Balfour-a chuan Palestinian ram chu Israel mipuite a pek tur thu a puang taa, Middle East ram (Muslim ho) pawh an sa hle mai a, 1918-ah chuan khawvel Indopui I-na a lo chhuak ta nghe nghe a ni. Nov. 2, 1917 chu UK Prime Minister hming chawiin “Balfour Declaration” tia koh a lo ni chho ta a ni. Tichuan May 14, 1948-ah British chuan Independence a pe taa, British pek chin ram chu Bible-a Pathian thutiam nena khaikhin erawh chuan a lian lo hle, mahse June 5- 10, 1967 (6 days war/ ni 6 indona)ah khan Egypt, Syria, Iraq, Jordan leh, Labanon (ram 5) te chu Israel sipaiten ni 6 chhung lekin an tukdawl taa, Jerusalem khaw chhaklam/ khawpui zatve (Temple Mount, Western Wall, etc.) chu an la ta a ni. He ni 6 indona (1967) hi Balfour Declaration (1917) atanga chhut chuan kum 50na a ni a, chu chu Leviticus bung 25-naah Pathianin Jubilee kum atan a lo puansak a. Tin, kumin 2017 hi a kum 100-na chiah a lo ni leha, chu pawh chu Jubilee kum bawk a lo ni leh ta. Jerusalem khaw thlanglam (tuna Muslim ho luah mek) hi an lakbelh leh chuan a pumin an nei tawh dawn a, Pathian thutiam hi a thleng dik zel dawn. Israelte chungah hian Pathian phalna tel lovin thil engmah a thleng ngai lova, tun tumah pawh hian Lalpan thiltum a nei ngei ang.
“Chuvangin, ‘LALPA chuan heti hian a ti a ni: Hnam dangte lak ata chu ka hruai khawm leh ang che u a, in darhna ram ata ka khawm chhuak leh ang che u a, Israel ram chu ka pe ang che u.” Ezekiela 11:17
“Hnamte zing ata ka hruai chhuak ang che u a, ram zawng zawng ata ka khawm ang che u a, in ram ngeiah ka hruai lut dawn si che u a.” Ezekiela 36: 24
          Israelte chunga thil thleng hian Krista lo kal hun a hnaih tawhzia min hriattir sela, Krista Dodaltu (Anti-Christ) rorelna hun a thleng thuai dawn. A pawimawhber chu khawvel a ral pawha ral ve thei lo, Pathian thilthlawnpek chatuan nunna kan nei tawh em? tih hi a ni.
          ISRAELte tan I tawngtai ang u.
‘(Nang) malsawmsaktu apiang che chu mal ka sawm ang a, anchhe lawhtu che chu anchhia ka lawh ang’ (Genesis 12: 3) 

Monday, November 13, 2017

Thlarau Thianghlim chenchilhna

Alex Lalagent Thanga

·       Thlarau Thianghlim chenchilhna
          Isua Krista hnathawh zawhtawhna avanga ringtute nuna Pathian awm nghehna, awm hlenna chu “Thlarau Thianghlim chenchilhna” tih a ni a; Thutlung Hlui hunah khan Thlarau Thianghlim chuan mi thianghlimte a chhungkhata, a tichaka, a thuam thar leh thin. Nimahsela kumkhuain a chenchilh lo (Roreltute 15:14, 1 Chro. 12:18, Sam 51:11, Ezekiel 11:5). Lal Isua’n a zirtirte hnenah Thlamuantu, Thlarau Thianghlim, Pain a hminga a rawn tirh tur thu leh, chu mi chuan engkim a zirtir tur thu a sawi a (John 14:16,26); Pentecost niah a zirtirte’n atakin an changa, Thlarau Thianghlimin an khat taa, Petera thusawi ngaithlatu zawng zawngte pawhin an lo chang ve ta bawk a (Tirhkohte 2:1-41). Paula pawhin, “A nih leh, in taksa chu, in chhunga awm Pathian hnen atanga in hmuh, Thalarau Thianghlim in a ni tih in hre lo em ni le?” a lo ti ve bawk (1 Corin. 6:19).  Mi tupawhin, Isua chu a lal leh chhandamtu atan a pawm veleh chatuan nunna chu pekin a awma, Trinity (thumkawp Pathian) zinga mi, Thlarau Thianghlim Pathian chenna in a lo ni a (Rom 10:9-13), Pathian nungchang leh zerang pawh Thlarau Thianghlim kaltlangin amahah tuhin a awm (Tita 3;5, 2 Petera 1:4). Ringtute taksa chu “Thlarau Thianghlim chenna in (temple)” kan tih hian engnge a awmzia ni ta ang le? Bible-ah hian thumal “temple” tih chu Thuthlung Hluia Pathian In (temple) satliah ni lovin, puanzar hnunga mi, hmun thianghlim ber sawina a ni a. Chutah chuan puithiam lalber pawh kum khatah vawi khat chauh a luta, Pathian thuthlung bawm chu vawi sarih helkualin mipuite sualthawi nan thisen a theh pera, thu a chham a, Pathian zahngaihna leh ngaihdamna an dawng thin a ni. 
          Vawiinah erawh chuan chu tianga ransa kaltlanga inthawina kan mamawh tawh lova, Isua Krista inthawina thisen chuan Pa lung a tiawh tawha, ngaihdam kan ni tawh a, tihthianghlim kan ni tawh a ni (Eph. 1:7). Ringtute chu Kristaah Thlarau chenna In kan nih mai bakah Pa Pathian chenna In (1 Johana 4:15) leh, Krista chenna In (Kolosa 1:27) kan ni a, Trinity (thumkawp Pathian) chenna In kan lo ni ta a ni. Thlarau Thianghlim chenchilhna avanga ringtute nuna thil lo awmte:
(1) Nun thar, mize thar min pe (Tita 3:5, Johana 3:1-8)
(2) Krista ro luahtuah min siam (Rom 8:15-17)
(3) Krista taksa pengah min senglut (1 Corin. 12:13)- “Thlarau Thianghlim baptisma” tia koh a ni bawk.
(4) A ropuina puangchhuaka, a taksa pholanga, a rawngbawl turin Thlarau thilpek min pe (1 Corin. 12:11)
(5) Pathian Thu chu kan nitin nuna nunpui turin min tanpui (1 Corin. 2:12)
(6) Min tawngtai saka, tawngtaina nun nei turin min tichak (Rom 8:26-27)
(7) Felna kawngah min hruaia, Krista duhdana nung turin min tichak (Rom 8:14)
(8) Thlarau ran chu rahchhuak turin min tanpui (Galatia 5:22-23)
(9) A duh loh zawnga kan nunin simna nunah min hruai a, ngaihdamna leh inpawlna thar min siamsak leh thin (Johan 1:9)

(10)                 Tlanna niah chuan min chhinchhiaha, kan chhandamna chu bo thei tawh lo turin min kawlsaka zakhamna min siam (Eph. 1:13-14).

Thlarau Thianghlim tihmitna leh tihlungngaihna

Alex Lalagent Thanga

·       Thlarau chu timit suh ula (1 Thess. 5:19)
          Bible-a thumal “timit” tih hman a nih hian, a sawi tum tak chu “meialh timit, tidai, tireh” tihna a ni thin a; ringtuin Pathian ralthuam, rinna awm phaw a lak chuan mi sual thal alh thei zawng zawng pawh a timit thei a ni (Ephesi 6:16). Lal Isua ngei pawhin, “Hremhmun chu chatuana mei mitlohna,” tiin a sawi ve bawk (Marka (9:43-48). Chutiang chiah chuan ringtute chu Talarau Thianghlim mei alhin min chenchilha (1 Corin. 3;16), kan ngaihtuahna leh kan thiltihah te chuan hmuh theih khawih theiha rawn inpholan a duh thin. Chu Thlarau Thianghlim hnathawh tak mai chu ringtuin a khap thei a, a ngawih bopui thei a, a dodal thei a ni. A chhunga awm Tharau Thianghlim duhdana nung lova ama duhdana a nun veleh Thlarau Thianghlim chu a lo mit thin a ni. Thlarau Thianghlim tihmit theihnate:
(a)  Thlarau Thianghlim hnathawh leh a thiltihtheihna kan dodal/ ngaihnepin (1 Thess. 5:19-21)
(b) Thlarau thilpek kan ngaihthahin (1 Tim. 4:14, 2 Tim. 1:16)
(c)  Pathian ropuina lo langchhuak tur kan dodalin (Eph. 5: 18-19)
(d) Kan nuna Thlarau rah langchhuak tur kan tihmitin (Eph. 4:29-31)

·       Pathian Thlarau Thianghlim chu tilungngai suh u (Ephesi 4:30)
          Thalarau Thianghlim chu lungngai thei a nihna tak mai hian mi nung (person) a nih chianzia a tarlang nghala, nunna neite chauh an lungngai thei a, an lawm thei a, an hlim thei a ni. Chuvangin, Thalarau Thianghlim pawh mihring angin taksa hmuh theih nei lo mahsela, mi nung a ni a, ngaihtuahna (emotion) te pawh a nei a; nang leh kei pawh kan lungngaih theih chuan ani (Thlarau) pawh a lungngai thei dawn lawm ni? Thalrau Thianghlim lungngaih dante:
(a)  Milem biate anga kan nun-in (Eph. 4:17-19)
(b) Dawt kan sawiin (4:25)
(c)  Kan thinurin (4:26-27)
(d) Ruk kan rukin (4:28)
(e)  Thu tha lo kan ka atanga a chhuahin (4:29)
(f)  Khaknain min neihin (4:31)
(g) Min kan ngaihdam duh lohin (4:32)
(h) Inngaihna sualin min neihin (5:3-5)
          Thalrau Thianghlim tihmitna leh tihlungngaihna hian nghawng a nei ve ve a, Pathian duhdana nung thei lo turin min tibuaia, Pathian aw thar hre thei lo turin min zel a thin. Ringtute hian Pathian duhdan aia mahni duhdan kan dah lala, min hruaina kawng aia kan duhna kawng kan laltirte hian Thlarau Thianghlim chu kan lo timita, kan lo tilungngai fo thin. Chutiang laka fihlim thei tur chuan Pathian hnaih ila, a thianghlimna kawng zawh ila, a thuawihna hnuaiah i intulut ang u.


Wednesday, November 8, 2017

Bible Study neih pawimawhna

Alex Lalagent Thanga
Q. Engvangin nge RINGTUTE tan Bible Study neih a pawimawh? 
Ans. Lal Isua chhandamna famkim chang tawha, ringtu kepenna leh thanlenna kawnga pawimawh ber chu Bible chhiar leh tawngtai, Pathian Biak Ina inkhawm kan ti lo thei lo. Chung zingah chuan Bible chhiar hi direct-a Pathian aw kan hriatna hnar a ni deuh ber awm e. Bible chhiar that zia hre viau si hian Pathian Thu kalphung leh awmzia hre miah lovin Bible a chhiar fo theih bawk. Mi tam tak chuan Bible hi kan chik lova, a bung leh chang sawi tumte, a thu kal lam leh hawng lamte ngaihtuah hauh lovin kan chhiar liam puat puat thin. Chuvangin Bible kan chhiar hian chik tak leh ngun takin chhiar ila, a theih phei chuan kan hun awlah kan study thin tur a ni. Bible hi thawnthu bu, thil nihna leh thu dik ziahna bu, engkim Siamtu Pathian a awm chianzia min hrilhtu a ni phawt mai a; a pawimawhber chu PATHIAN THU a nihna hi a ni. Pathian rilru leh a thiltumte a chuanga, mi zawng zawng tana a thil ruahmanna leh remruatna pawh a awm. Chuvang tak chuan ringtute hian Bible chhiar liam mai lovin, kan STUDY a pawimawh em em mai a, chipchiar taka hrilhfiah lovin, a pawimawhna laimu lo tarlang ta ila: 
     (1) Pathian Thu chu dik lo thei lo a nih avangin,
LALPA thu zawng zawng chu fiah a ni tawh, amah ringtu zawng zawng tan ani chu phaw a ni. A thute chu belhchhah suh; chuti lo chuan, a lailang ang chia, dawthei I lo ni dah ang e. (Thufingte 30:5-6)
     (2) Pathian Thu chu a famkim tawh avangin,
He lehkhabu hrilh lawkna thu hria apiang ka hriattir e: tu pawhin heng thu hi a belhchhah chuan, he lehkhabua hremna ziakte hi Pathianin a chungah a belhchhah ve ang; tin, tu pawhin he hrilh lawkna lehkhubu thua mi thu a lak bo chuan, he lehkhabua ziak Nunna Thing leh Khaw Thianghlima a chan chu Pathianin a la bo ve ang. (Thupuan 22:18-19)
     (3) Pathian Thu chuan thuneihna pumhlum (vawrtawp) a neih avangin,
Aw Lalpa, kumkhua atan I thu chu vanah nghet takin a awm a. (sam 119:89)
     (4) Ringtute mamawh zawng zawng chu Bible-ah a kim vek avangin,
Pathian mi chu hna tha tinreng thawk tura kim taka inthuamin a famkim theih nan. (2 Timothea 3:17)
     (5) Pathian thutiam chu tih famkima a awm dawn avangin,
Chutiang bawkin ka ka atanga ka thu chhuak chu a awm ang; eng mah tih        nei lovin ka hnenah a kir leh lo vang a, ka duh ang chu a tizo zwk ang a, thil       ti tur aka tirhnaah chuan a hlawhtling bawk ang. (Isaia 55:11)
     (6) Ringtute min tifinga, thutlukna dik siam turin min tanpuia, hlimna leh lawmna min thlen thin avangin,
     Lalpa chuan finna a pe thin a, a ka atang chuan finna leh hriat thiamna a lo chhuak thin a ni. (Thufingte 2:6)  
     (7) Ringtute thlarau nunah puitlinna min siam avangin,
     Nausen piang hlimte angina thlarau lam hnute, eng mah pawlh loh chu chak rawh u, chumiah chuan chhandamna tling khawpa in thanlen theih nan. (1 Petera 2:2)
     (8) Ringtute kal sualna lakah min venga kawng dik min kawhhmuh avangin,
     I thu hi ka ke atante hian khawnvar a ni a, ka kawng atan eng a ni. (Sam 119:105)
     (9) Bible chu thutak hnar a nih avangin,
     Anni chu thutakin tithianghlim rawh, I thu chu thutak a ni. (Johana 17:17) 
     (10) Bible chu Pathian malsawmna hnar a nih avangin,
     Ani erawh chuan, “A ni; nimahsela Pathian thu hriaa zawmte hi mi hamtha an ni zawk e,” a ti a. (Luke 11:28) 
     (11) Bible chu hnehna hnar a nih avangin,
     Tin, Chhandamna lukhum leh Thlarau ngunhnam (Pathian Thu chu) la ula. (Ephesi 6:17) 
     (12) Bible chu thiltihtheihna hnar a nih avangin,
     Chanchin Tha chu ka zahpui si lo va; tu pawh a riang apiangte tan chhandamna tura Pathian thiltihtheihna a ni si a; a tirah Juda mi tan a ni a; tin, Grik mi tan pawh a lo nil eh a. (Rom 1:16)  

Monday, October 30, 2017

Theology zirchianna

Alex Lalagent Thanga

          Q. Theology chu eng nge ni? Eng nge a thiltum? Engvang nge kan zir a tul?
          Ans. “Theology” tih thumal hi Greek tawng atanga lo kal, Theos- Pathian, Logos- Thu (logy/ ology- zirchianna, sawihona, ngaihtuahhona) a ni a; chuvangin, “Theology” tih chu “Pathian zirchianna” a ni. Pathian Lehkha Thu (Bible) a innghat Pathian nihna leh, a thiltih leh a zerang zirchianna chu “Biblical Theology” ti a koh a ni. Theology hi tam taka then hran a ni a, chung zingah chuan “Basic Theology or Systematic Theology” hi a bulthut a ni. Thurin Sawm langsar zual a awm a, chungte chu:
(1) Bibliology- Pathian Lehkha Thu (Bible) zirchianna
(2) Theology proper (Paterology)- Pa Pathian zirchianna
(3) Christology- Isua Krista Pathian zirchianna
(4) Pneumatology- Thlarau Thianghlim Pathian zirchianna
(5) Angelology- Vantirhkohte (Angel-te) zirchianna
(6) Anthropology- Mihring zirchianna
(7) Hamartiology- Sual zirchianna
(8) Soteriology- Chhandamna zirchianna
(9) Ecclesiology- Kohhran zirchianna
(10)                 Eschatology- Hun hnuhnung zirchianna te an ni.
          A tawi zawnga sawi chuan, “Theology” tih chu “Pathian chu tu nge a nih? Eng ang mi nge a nih?” tih zirna a ni mai a, mahse engkim Siamtu leh Dintu, Vawnghimtu a nih avangin theology chuan chu aimahin a huamzau zawk. Theology kan zir a tulna chhante:
(1) Engkim hi Theology nena inkungkaih vek a nih avangin,
Pathian a awm em? Tu nge a nih? Eng ang mi nge a nih? Mihringte chanchin leh thilsiam chanchin kan zir dawn pawhin, a Siamtu Pathian kan zir hmasat a ngai a, mihringte zawhna zawng zawng chhanna pawh Amahah a awm vek.
·       Amah atang leh, amah avang leh amaa tan thil zawng zawng hi a lo awm a ni si a; a hnenah chuan chatuanin ropuina chu awm rawh se.Amen. (Rom 11:36)
(2)  Engnge kan rin? Engvang nge kan rin?tih kan hriat theih nan,
·       Hnathawktu, thutak thu fel taka hmang chu zak tur a ni lo angin, Pathian ngaiha thaa inentir turin thahnem ngai rawh. (2 Timothea 2:15)
(3) Zirtirna dik lo laka kan invenhima, kan rinna kan humhim theih nan,
·       Zawlnei derte lakah fimkhur rawh u; (Matthaia 7:15)
Fimkhur rawh u; chute lo chuan, tu pawhin Krista thu ang ni lovin, mihring thu rochhiah leh khawvel A Aw B ang zawkin, an thufing leh bumna mai maiin rallakin an la dah ang che u. (Kolossa 2:8)
·       Nangmahnia awm in beisei chhan zawt apiang che u chhang turin inpeih sa fo ang che u, (1 Petera 3:15)
(4) Kan thurin chuan kan nun a thlak danglam theih avangin,
·       He khawvel danang hian awm suh ula; Pathian duh zawng, a tha leh, lawm tlak leh, that famkim chu in hriat fiah theih nan, in rilru a thara awmin lo danglam zawk tawh rawh u. (Rom 12:2)
(5) A ropuizia kan hriata, fak chunga chibai kan buk theih nan,
·       Lalpa chu a ropui a, nasa taka fak tur a ni si a; Pathian zawng zawng aia tih tur a ni. (Sam 96:4)
          Sakhuana chu mihringin Pathian a chhanletna chanchin a ni a; theology erawh chu mihring tana Pathian thiltum, Pathian leh thilsiam inlaichinna chanchin a ni ber mai. Theologian ropui, S. Lewis Johnson-a chuan theology pawimawhzia a sawinaah, “Isua chu tu nge? I tih rual khan theology huang chhungah I zuanglut tawh” a lo ti hial a ni. Chuvangin, ringtute hian theology hi kan ngaihthah thei hauh lova, kan nun kawng hruaitu leh tingiltu atan hmang ila, Thlarau Thianghlim tanpuinain Biblical Theology hi I zir zel ang u.
·       Paula leh Sila thusawi chu a dik leh dik loh hriat nan ni tin Pathian Lehkhaah (Berea khuaa mite’n) an zawng thin a. (Tirhkohte 17:11)

Saturday, October 28, 2017

Pathian Lehkha Thu Thlentawhna


Alex Lalagent Thanga

          Tunah hian khawvel pum huapin tawng chi 6,880 chu mi 7.4 billion-te’n kan hmang  meka, chung zinga Bible nei-tawh-te chu:
(1) Tawng chi 648 ( Mi 5.1 billion-te tawng hman mek): Holy Bible (Genesis- Revelation), bu 5.16 billion tihchhuah tawh a ni a,   
(2) Tawng chi 1,432 (Mi 657 million-te tawnghman mek): Thu Thlung Thar, bu 657 million tihchhuah tawh a ni a, mi  
(3) Tawng chi 1,145 (Mi 434 million-te tawng hmanmek): Bible-a bu thenkhatte  
(4) Tawng chi 3,655 (Mi 253 million-te tawnghman mek): Mahni tawnga Bible la nei lo hulhual-te.
          Alexander M. Schweitzer-a, United Bible Societies (Head of Global Bible Translation) sawi dan chuan:
·       Ram 200 chuang Bible Society insuihkhawm chu United Bible Societies (UBS) tih a ni. Chung zingah chuan Myanmar leh India an tel.
·       Kum 2016 chhungin United Bible Societies chuan mi maktaduai 428 (428 millions) te tawng hman mek, tawng chi 61-a Bible (Genesis- Revelation) lehlin an peihfel.
·       Kum 2016 chhungin mi maktaduai 95 (95 millions) te tawng hman, tawng chi 30 aia tamin Bible bu thenkhatte lehlin fel a ni a, tawng chi 6-in Thu Thlung Thar lehlin fel a ni.
·        Kut zaizir tawng (sign language) hmangte tan ram hrang hrang (Japan, Thailand, Cuba, Lithuania, Hungary, Spain, Germany, Mexico, etc) atangin tawng chi 44-a lehlin mek a ni a, Japan ramah phei chuan Luka Bung 1-6 thleng an zo tawha, beng ngawgte’n Christmas thawnthu an vawi khat hriatna tur a ni.
·       United Bible Societies (UBS) hnuaia ram hrang hranga Bible Society-te chuan tawng chi 400 chuang hmangin Bible lehlinna Project an kalpui mek.
·       Tawng chi 345-in Audio Bible siam tawh a ni.
Tawngtai thupui:
(1) Mizo tawnga Bible kan neih avangin Pathian hnenah lawmthu I sawi ang u,
(2) Bible letlingtute leh lehlinhna (project) nei mek-te tan,
(3) Bible Thu puangtu/ zirtirtu (Pastor, Bible Collage/ University-a zirtirtu, Sunday School-a zirtirtu)-te tan,
(4) Mahni tawnga Bible chhiar tur la nei lo te tan,
(5) Bible chhiar apiangte’n Pathian aw an hriat theihna turin.

Pathian Lehkha Thu (Bible) Mi tin tan a ni!

Friday, October 27, 2017

Bible danglamna


Alex Lalagent Thanga

·        Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thawk khuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni (2Timothea 3:16).
·        Thu hril lawk reng reng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo va, miten Thlarau Thianghlim tirhin Pathian hnen ata an sawi zawk thin a ni (2 Petera 1:21).
1.     Bible thenhran dan tlangpui:
* “Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar” ti a then a ni.
·        Thuthlung Hlui hi then nga (5) a then a ni a:
(1) Mosia lehkhabu/ Dan bu (Genesis- Deuteronomy, bu 5)
(2) Thawnthu bute (Joshua- Estheri, bu 12 te)
(3) Hla bute (Joba- Hla Thlankhawmte, bu 5)
(4) Zawlnei liante (Isaia- Daniela, bu 5)
(5) Zawlnei tete (Hosea- Malakia, bu 12)
·        Thuthlung Thar pawh then nga (5) thova then a ni a:
(1) Chanchin Tha bute (Mathaia- Johana, bu 4)
(2) Thawnthu bu (Tirhkohte Thiltih, bu 1)
(3) Tirhkoh Paula lehkha thawnte (Rom- Philemona, bu 13)
(4) Lehkhathawn pangngai (Hebrai- Juda, bu 8)
(5) Hrillawkna (Isua Krista Thupuan, bu 1)
Dan bute chuan Pathian tel lovin a dan thute kan zawm thei lo a ti a, zawlneite chuan a lo kal tur thu an hrillawk a, Sam ziaktu chuan chibai bukin a fak a, Chanchin Tha chuan Amah, Pathianah thuthlung min siamsak a, tirhkohte chuan a Chanchin Tha an puangchhuak a, lehkhathawnte chuan Thlarau Thianghlim zarah a thute nunpui turin min pui a, Thupuan chuan a lo kallehna tur min hriattir a ni.
·        Thuthlung Hlui-ah Bu -39, Thuthlung Thar-ah Bu -27, Belh khawm: Bu -66.
·        Thuthlung Hlui-ah Bung -929, Thuthlung Thar-ah Bung -260, Belhkhawm: Bung -1189.
·        Thuthlung Hlui-ah Chang -33,214, Thuthlung Tharah Chang -7,959, Belh khawm: Chang -41,173.
·        Mizo Bible hi 1917-ah Thuthlung Thar tlangzarh (published) a ni a, 1959-ah Thutlung Hlui leh Thuthlung Thar chhuah a ni. Zo hnahthlakte zingah Mara unauten Holy Bible an nei hmasa bera, a dawtah keini, Mizote kan ni.
2.     A Ziaktute ziah hun chhung leh an ziahna hmun
Bible ziaktute hming leh, an ziahna hmun leh hun chu chipchiar takin kan tarlang thei lo ang a, a tlangpui I lo zir dawn teh ang:
Bible Ziaktute hi mi 40 chuang an ni a (Bible ziaktute hi mi 40-45 bawr vel ni a chhut an ni a, a zat chiah hi kan mi thiamte pawh an lungrual loh avangin mi 40 chuang tih mai hi a him ber awm e); chungte chu lal te, puithiam te, zawlnei te, beram pute, leilettu te, sangha mantu te, chhiah khawntu te, doctor leh mi dang dang te an ni. An lehkha ziak kalphung (style) a inang lo hlawm hle mai a, mahse an tum (goal) ber chu Lal Isua leh a chhandamna famkim chauh a ni. Tin, Bible hi kum 1,500 (B.C 1405- A.D 96) chhung bawr vel ziak ni a chhut a ni.
3.     Bible tawng hmante
Tawng (language) chi thum (3) a ziak a ni a, Thuthlung Hlui bu tam zawkte hi Hebrai tawnga ziak a ni a, Daniela lehkha bu leh Ezra lehkha bu te hi Aramaic tawnga ziah a ni. Kan hriat tlanglawn ber ni a lang chu Daniela 5:25 “MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN” tih hi Aramaic tawng a ni. Thuthlung Thar erawh chu Greek tawnga ziak a ni. Hei hi Alexander the Great khan Persia lal ram leh khawvela, ram thil ti thei tak tak te a hneh zawh vek hnu khan khawvel pum huapa Greek tawng hmang turin thu chhuah (Declaration) a lo siam vang a ni. Lal Isua hunlai khan Greek lal ram chu Rome lal ramin laksak tawh mah se, Greek tawng hi mitin hman tlanglawn ber a la ni tho va, abiktakin sumdawnna (Business) ah ngat phei chuan an la hmang nasa hle.
Rome mite official tawng erawh chu Latin tawng a ni ve thung. Johana 19:20 hi Mizo Bible-ah “Hebrai tawng, Greek tawng, Rom tawng” a tih laiin Engliah Bible (KJV) ah erawh chuan, “Hebrai tawng, Greek tawng, Latin tawng” tiin a dah. Lal Isua hunlai a Rom tawng tih leh Latin tawng tih chu a in thuhmun a ni. Thuthlung Thar hi Greek tawnga ziah kan ti tak nain, Aramic tawng pawh a tel ve nual tih kan hriat a tha awm e. Lal Isua leh a zirtir 12-te kha Judai ramah pawh Galilee biala piang leh mur an ni a, kum zabi 3-na thleng kha chuan Jerusalem khaw chhak lam, Galilee bial (Nazareth, Capernaum,etc) a mite chuan Babulon ram atanga an zir leh an thiam, Aramic tawng kha an lo chhawmnung zel a, an common language pawh Aramic a ni. Kan Lal Isua pawh khan Aramic tawng hi a hmang tam ber awm e. Thuthlung Thara Aramic tawng tarlan tur tam tak awm mah sela, panga chauhvin I lo en dawn teh ang:
(1) Talitha Kumi- Chemte, tho rawh. (Marka 5:41)
(2) Rabboni- Zirtirtu (Johana 20:16), Hebrai- Rabbi (mathaia 26:25)
(3) Gethsemane (Mathaia 26:36), Aramic tawng huan hming pakhat a ni a, chu chu ‘Oilve Hriak’ tihna.
(4) Golgotha- luruh hmun (Johana 19:17),
(5) Eloi, Eloi lama sabachthani- Ka Pathian, ka Pathian, engah nge mi kalsan? (Marka 15: 35). Hebrai- Eli (Mathaia 27:46)
·        Aramic, Hebrai, Syric, Cananite leh Arabic te hi “Semitic Language” tiin an kova, chu mi awmzia chu tawng khat zulzui ni si a, awmna hmun a dan tak avanga tawng kauchheh leh thluk lo dang ta te an ni. Duhlian tawng leh Lai tawng te pawh hi 'Semitic Language' te chu an ni e.
Khawmual pui (continent) pathum (3) atanga ziah a ni a; Asia (Babylon), Europe (Rome) leh Africa (Egypt) khawmual te an ni. Dan bu 5 (Gen., Exo., Lev., Num., Deu.,) leh Jeremia bu te hi Africa khawmual a tanga ziah a ni.
4. A dotute’n mualpho takin an hlawhchham
Roman Emperor, Diocletian-a (A.D 284-305) khan Kristiante nasa takin a nghaisa a, khel mual (arena) ah ramsa hlauhawm tak tak te chaw-ah hmangin ennawmah a siam thin a. Bible zawng zawng pawh timang vek turin thu a pe a, tam tak chu a halral hman a, ama’rawh chu a hlawhchham chiang khawp mai! A thih dawn phei chuan tawngtai sak turin Kristiante a ngen chul mai a ni. 
·        Lalpa dan chu a tha famkim a, nunna a siam tha thin; Lalpa thuhriattir chu a rinawm a, mi mawl a tifing thin. (Sam 19:7)
Chatuan hawlhtlang leh khawvel a ral pawha ral ve lova dik tlang parh tur lehkhabu awm chhun chu Bible chauh hi a ni. Eng lai pawha lehkhabu hralh tlang tla ber a ni a, tawng hrang hranga lehlin tam ber pawh a ni.
Bible hi Pathian Thu a nih avang leh, a nung a, a thûk a, a ril êm avang hian, tam tak hi chu a awmzia (meaning)-te pawh hi hriatthiam vek theih a ni lova, hriatthiam vek sên pawh a ni lo. A zir-mi (Theologian/Bible Scholar)-te hlei hlei hian Pathian Thu ropuina leh hlutna an hrechiang a, mihringte hriatthiam zawh rual a nih loh zia an hrechiang tulh tulh ţhin. Chuvangin, mi zawng zawng hriatthiam chi leh pawm harsa lem lo chi a awm laiin, Bible thuhar deuh-te chu pawngpaw zuam a, basa ngam ngawt chi a ni lova, mahni-a lo hrilhfiah ve ngawt chi pawh a ni lo. A chhan chu, Pathian thu hi a ril a, a thûk a, a zau êm êm a, zir zawh theih a ni lova, hriat-kim sên a ni lova, hriat vek theih pawh a ni hek lo. Pathian thu zir-chhuaka Bible doctor degree neite pawh hian “A ŢHEN PAWH KAN HRE THEI LO” tih hi an chang-thlan a la ni reng mai! Ţawngkam thiamte sawitlawrh ringawt lo pawm tur pawh a ni lova, ngun taka chhiar a, a awmzia hriat tum tur a ni. Thlarau Thianghlim tanpuina dilin kan phak tawk theuhvin I zir zel ang u. Chhiar la, chhiar zel rawh. 
Mihring hi chhang chauhvin an nung lo vang a, Pathian kaa thu tin chhuakin an nung zawk ang (Mathaia 4:4). 

Tuesday, October 24, 2017

Bible-a kum 30 pawimawhna leh danglamna

Alex Lalagent Thanga

Bible-a kum 30 pawimawhna leh danglamna
*Bible-a kum 30 hian taksa, rilru, leh thlarau puitlinna a kawk thin a, kum 30 ral kaite chu mi puitlinga chhiar an ni thin. Kum 30 hnua Pathian mi hman thenkhatte I lo thlir dawn teh ang:
(1) Josefa chu Aigupta ram zawng zawng chunga hotu (Prime Minister) a nih khan kum 30 a ni.
·       Tin, Josefa chu Aigupta ram lal Pharoa hmaa a din lai chuan kum sawmthum mi a ni a (Genesis 41:46).
(2) Levia fate (puithiamte) chuan kum 30 an nih atangin Pathian rawng an bawl.
·       Kum 30 achin chung lam, kum 50 thlengin rawngbawlna hna, inbiakna puan ina thawk tur zawng zawng zat chu chhiar vek rawh u (Num. 4:3).
(3) Saula chu kum 30 mi a nihin Israel lal a ni.
·       Saula chu kum 30 mi a nihin a lal tan a; (1 Samuela 13:1).
(4)  Davida chu kum 30 mi a nihin Israel lal a ni.
·       Davida chu a lal tirh lai chuan kum 30 mi a ni a, kum 40 a lal a (2 Samuela 5:4).
(5) Ezekiela chu kum 30 a nihin Pathian inlarna a hmu a, zawlnei ni tura koh a ni.
·       Kum sawmthumna, thla lina, ni nganaah chuan, kei Ezekiela, puithiam Buzia fapa chu Babulon rama Kebar lui kama Juda sal tangte zingah ka awm a, van a lo inhawng a, Pathian inlarna ka hmu a (Ezekiela 1:1).
(6) Lal Isua’n A pa rawng a bawl tan khan kum 30 mi a ni.
·       Tin, Isuan a zirtir tan tirh lai khan amah chu kum 30 lai a ni tawh a, (Luka 3:23).
·        Puithiam Lalber ropui tak, Isua, Pathian Fapa khan felna zawng zawng hlen chhuah nan puithiam dan a rawn zawh ve a ni.
(7) Kan mi thiamte chuan Baptistu Johana pawh kum 30 mi a nihin rawngbawlna a tan an ring.
·       Baptistu Johana rawngbawl tanna hi Bible in chingtakin min hrilh lo naa, Luke 1:36-ah Lal Isua aia thla 6-a a upat thu kan hmu. Chuvangin, Lalpa lam lian siala, a kawngte tingila, simna thu a au chhuahpui khan kum 30 bawrvel chu a nih a rinawm hle.
Q. A nih chuan Pathian rawngbawl turin kum 30 tlin kher kher a ngai em ni?    
Ans. Ngai lo ve, Pathian Lehkha Thuah kum 30 tling lova Pathian mi hman tam tak kan hmu a, Pathian kohna dawnga LALPA rawngbawl duhna neite chu Lalpan a hmang thei reng a, a hmang mek bawk a ni. Min dahna hmun theuhva rinawm tak leh chhel taka a rawngbawl hi kan tih tur dik tak a ni a, ropuina leh chawimawina I hlan zel ang u.

·       Tichuan, keimahnia thawk thin thiltihtheihna ang zelin, kan dil leh kan ngaihtuah zawng zawng aia nasa zawk ti theitu hnenah ngei chuan, chatuanin, chhuan zawng zawng thlengin, kohhran leh Krista Isuaah chuan ropuina awm rawh se.Amen. (Ephesi 3:20-21)

MIZO ȚAWNG ZIAH DIK I DUH EM?

            ṬAWNG ZIAH DIK I DUH EM? Ziaktu: Nununa Renthlei July ni 15, 2019 Mizo ṭawng ziah dik hi thil harsa niin i ngai ṭhin em?...