Friday, July 27, 2018

Hand-Foot-and-Mouth Disease (HFMD)

Alex Lalagent Thanga

Hand-Foot-and-Mouth Disease (HFMD)  
HFMD chu engnge ni?
-         HFMD chu virus chi khat (coxsackievirus A16) a ni a; virus dang Echoviruses, Polioviruses, leh Enterovirus 71 (EV71) te pawhin a thlen thei tho.
Tute’n nge tuar ber?
-         Puitlingin a kai theih nachungin nuapang kum 10 hnuai lamin an tuar ber a, thianghlimna (hygiene) tlakchham vanga lo awm a ni chawk!
Eng tianga rei nge an tuar?
-         HFMD virus hian cycle a nei a, ni 5- 7 a awh tlangpui.
A natna lanchhuah dan:
-         Kutphah, kephah, leh kaah a bawl (sen) chhuak (rash on HFM)
-         Khawsik (fever)
-         Hrawk na (sore throat)
-         Khuh leh hritlang (cough and sneeze)
-         Lei leh hahni-a durh (blister on tongue and gums)
-         Chaw ei tui lo (loss of appetite)
-         Awm nuam lo (malaise)
-         Chilthli an nei
-         Ek nem (soft stool)
Inkaichhawn theih dan:
-         Chil leh taksa atanga tui chhuak reng reng atangin (e.g. thlan)
-         Toys leh bungrua thianghlim lo atangin
-         Diaper huh atangin  
-         Person to person- direct-a inkai theih a ni
Inenkawl dan:
-         Antibiotics leh an mamawh anga damdawi dangte
Inven dan tur:  
-         Naupang khawih chi infiamna leh bungbel tihfai
-         An taksa (kut, ke, hmai) tihfai
-         Kut hmuam/ liak lo tura zirtir
-         Theih ang tawka hygiene practice, fian (spoon) intawm loh tur
Khawi ramahte nge tam ber?
-         Khaw lumna ramah a tam ber a: China, Japan, Hong Kong, the Republic of Korea, Malaysia, Singapore, Thailand, Taiwan, leh Vietnam-ah a tam ber.
-         The Star Online leh The Straight Times tarlan dan chuan tunlaiah hian Penang State, Malaysia-ah a hluar hle. Ministry of Health, Malaysia record dan chuan January 1- July 15, 2018 chhungin naupang 35,886 te chu Government Hospital-a treatment pek an ni a, record-a tel lo mi engzat tak awm ang maw? Tunah hian Malaysia ram chhungah HFMD avangin School 27 khar mek a ni.
-         Chhiartu zawng zawngte HFMD lak ata Lalpan venghim che u rawh se.   

Wednesday, June 27, 2018

Andria- Isua hnena mite hruaitu


Alex Lalagent Thanga

“…Simon Petera unau Andria chuan a (Isua) hnenah, ‘barli chhangper panga leh sangha pahnih nei mipa naupang pakhat heath a awm…” a ti a. (Johana 6:8-9)
(Isua hmu duh Grik mi tute emaw Philipa hnenah an lo kal a) Philipa chuan Andria a rawn hrilh a, Andria leh Philipa chuan Isua an rawn hrilh a. (Johana 12:22)
          Bible a chanchin lang tamte chauh hi chanchin zirchian tham nei an ni lem lo fova, chanchin lang tam mang lote hi an chanchin lang chhun zirchian dawl tak an awm bawk. Andria chanchin pawh Bible-ah a lang tam lo hle mai a, Simon Petera nau a nih thu te, Bethsaida khuaa piang, Capernaum khuaa awm a nih thu te leh sangha mana ei zawng a nih thu bak Bible-ah a chuang meuh lo. Mahse a lanna awm chhun erawh chu a mawiin a ropui a, belhchian a dawl em em a ni. Mahni a insawi mawi lova, mi dangin a chanchin mawi takin an rawn sawi zawk a ni. A chanchin tlemte atang hian mi engnge a nih tih a hriat theih a, thu tam tak a fun bawk. Chutiang bawkin Kohhran leh khawtlanga hming langsar lem lo, mahni mimal nuna Lalpa țih em em, Baal hmaa thingthi ngai lo, chanchin zirchian leh belhchian dawl em em te hi Lalpan engzat tak nei ang maw?
          Isua zirtir hmasa ber chu Andria leh a unaupa Petera an ni a; Isua hnena Petera rawn hruaitu chu Andria a ni (Johana 1:41). Andria chu Isua hnena a unaupa Petera rawn hruaitu zawk ni mah se, a u Petera phenah a awm ngar ngar a, Isua zirtir dangte hnenah pawh, “Kei hi Isua zui hmasa ber ka ni a sin,” a ti ngai lo a, a phunnawi meuh lo. A thinlungah itsiknain hmun a chang lo a, a hming awmzia hi ‘mipa’ tihna a nih angin itsikna kawngah hian a pa hle mai a, pa dan dik tak leh tha tak, entawn tlak tak a ni. Itsikna neih hi thil hrehawm tak leh mahni intihhrehawmna mai a ni a, mahni aia mi dangin chan tha an chan hian itsik mai a awl thin. Mahse Andria nun atang chuan chutiang chu hmuh tur pakhat mah a awm lo.
          Andria hi rual pawl leh biangbiak thiam tak a nih a rinawm; Isua zuitu sang tam tak karah khan mipa naupang chawfun chu eng nge a nih a lo hre vek mai a, chu mipa naupang chawfun (chhangper panga leh angha pahnih) hmang chuan Isuan mipui 5,000 a hrai a nih kha! Nikhat chu Grik miten Isua hmuh an duh tlat mai a; Philipa hnenah an lo kal a, Philipa chuan Andria a rawn hrilh a, Andria chuan Grik mite chu Isua hnenah a hruai thleng ta a ni. Grik mite leh Isua inbiakna chanchin hi Bible-in min record-sak lo a, mahse Isua hnena hruai thlen an ni hrim hrim hi a pawimawh hle. Isua hnena mi hruaithlengtu nih hi a pawimawh hle a, hemi kawngah hian Andria chuan a unaupa Petera, mipa naupang leh Grik mite chu Isua hnenah a hruaithleng a ni. Mi entawn tlak a va ni tak em! 
          Andria hian Asia khawmualpui hrang hrangah te Chanchin Tha a hril kual a, Bithunia ramah te, Galatia ramah te, Bizantium ramah pawh Chanchin Tha a hril bawk. Grik ramah lo kalin Chanchin Tha a hril a, Edessa Governor Aegeas-a chuan a nupui leh a unaupa Kristiana siam luiah leh Rome-ho pathiante sawichhiaa puhin Achaia ram, Patrae khuaah kross X anga siamah a phuarbet a, hruihrual zung sarih neiin an vaw hrep phawt a, an tihlum ta a ni. He kros X hi Adria'n amah an tihhlumna atana a thlan a ni a, Lal Isua anga kross pangngaia thih chu phu lovin a inhria a, kross a riltam tak leh tuihal taka a thih hun a nghah lai chuan a tawngtai a, "Aw kross hlu ber, nang hi ka Lalpa taksa ngei chuan a lo tithianghlim tawh che a, tunah hian i hnenah lawm tak leh hlim takin ka lo kal e, i angchhungah chuan min lo lawm ang che. Aw kross duhawm, ka Lalpa Isua avangin i va mawiin ka va han ngaina tehlul che em! I angchhungah min lo pawm la, hengho lak atang hian min la chhuak la, ka Lalpa hnen chu min thlen ang che," tiin. Scotland ram chuan an ram chhinchhiahna atan Andria kross X lem a varin an hmang nghe nghe a ni. Andria anga mi rinawm leh Krista hnena mite hruaithlengtu ni turin Lalpan malsawm che rawh se.  

Friday, June 8, 2018

KHAWNGAIHNAA THANLEN

Alex Lalagent Thanga






#Lalpa min pek sermon thenkhatte, a tlangpui khaikhawmna (outline) chu lehkhabuah ziakin ka dah tha ve thin a, thuhril mite'n hlawkna emaw, hmasawnna emaw pakhat tal an lo hmuh takin tih hi ka tawngtaina a ni.
#Note: English-a sermon note ziah hi kaihtawi a awlsam deuh bik avang mai a ni. 

Friday, June 1, 2018

PETERA: PHATSANTU PATHIAN MI HMAN

Alex Lalagent Thanga




#Lalpa min pek sermon thenkhatte, a tlangpui khaikhawmna (outline) chu lehkhabuah ziakin ka dah tha ve thin a, thuhril mite'n hlawkna emaw, hmasawnna emaw pakhat tal an lo hmuh takin tih hi ka tawngtaina a ni.
#Note: English-a sermon note ziah hi kaihtawi a awlsam deuh bik avang mai a ni. 

Monday, May 21, 2018

TISA ANCHHIA SUTLETNA

Alex Lalagent Thanga



#Lalpa min pek sermon thenkhatte, a tlangpui khaikhawmna (outline) chu lehkhabuah ziakin ka dah tha ve thin a, thuhril mite'n hlawkna emaw, hmasawnna emaw pakhat tal an lo hmuh takin tih hi ka tawngtaina a ni.
#Note: English-a sermon note ziah hi kaihtawi a awlsam deuh bik avang mai a ni. 

TISA CHÂKNA LEH BAWLHHLAWHNA LAK ATA ZALENNA

Alex Lalagent Thanga



#Lalpa min pek sermon thenkhatte, a tlangpui khaikhawmna (outline) chu lehkhabuah ziakin ka dah tha ve thin a, thuhril mite'n hlawkna emaw, hmasawnna emaw pakhat tal an lo hmuh takin tih hi ka tawngtaina a ni.
#Note: English-a sermon note ziah hi kaihtawi a awlsam deuh bik avang mai a ni. 

Thursday, May 10, 2018

THUHRIL RAWNGBAWLNA

Alex Lalagent Thanga

“Thu chu hril rawh; a hunah te, a hun lovah te pawh bei zel rawh; dawh thei taka zirtir chungin an thiam loh hriattir la, zilh la, fuih rawh.” (2 Tim 4:2)
          ‘Pulpit Rawngbawlna’ tih thupui hmangin kum 2016 khan article ka ziaka, a tul dan a zirin chhunzawm a ni ang, tiin thu ka lo hnutchhiah ve a, chu chu tuma’n hre tawh lo mahse, keimah min vawletin leiba ka insiam niin ka hria a, ka awm a nuam thei reng reng lo mai. Khatih hunlaia ka rilrua lian ber chu sermon inbuatsaih dan (Homiletic) kalphung chipchiar taka ziah a ni a, Bible College & Seminary zirna runa zir lo te, leh Preacher Training kal lo te, layman thuhriltu chherchhuah hi ka thiltum ber a lo ni thin, mahse keimah ka inenleta ka insitna a nasat em avangin ka rilrua ka vei ve te pawh chu a ngial a nganin ka ziak ngam ta lo a. Engpawh ni se, hlawkpuitu kan lo awm mial takin tih hi ka ziah chhan ber a ni a, thuhril rawngbawlnaah hian a kalphung (principle) aimaha pawimawh chu Thlarau Thianghlim tihenna leh zalen taka a thusawina a ni.
          Apostol-te hun lai aṭangin Pathian biak inkhâwmah chuan thuhril hi thiltih pawimawh ber a ni. Kohhran tam takah ‘Thuhriltu- Preacher’ ti lovin ‘Thusawitu- Speaker’ tiin kan sawi ṭhin a; mahse Pathian biak inkhâwmah chuan ‘Thuhriltu’ tih hi hman dan dik tak a ni; thu an sawi satliah lo, Pathian thu an hril zawk a ni. Chu mai a la ni lo, an thuhril chu an nunpui tura ngaih a nih avangin ‘Thuhriltu’ tih hian a sawi tum a kawk mah zawk awm e. Programme eng emaw bikah erawh chuan ‘Thuchah sawitu’ ti a dah theih a ni. ‘Thuhril’ tih chu ‘Greek ροδάκινο (rodákino) - Chanchin Ṭha Puan Darh’ tihna a ni a. Apostol-te khàn an ngai pawimawh hle a, a chhan chu Lal Isua khan a ngai pawimawh tlat a, a zirtirte hnena a thupek pawh a ni. Lal Isua rawngbawlna kha Thuhril, Zirtir leh Tihdam a ni a. Thuhril chu a ngai pawimawh hle tih kan hre thei ang.
“Tin, ani (Isua) chuan an hnenah, ‘Heng lai vela khaw dangahte hian I kala ng u, chungah te pawh chuan thu ka hril theihna turin, chu chu ka lo kal chhan a ni si a,’ a ti a.” (Marka 1:38)     
Kohhran thenkhatah chuan thuhril hi an ngaih pawimawh êm avangin a hrilna hmun ‘Pulpit’ pawh bang leh bang inkâr laitak (center)ah an dah thin. Apostol-te thuhril laimu chu Lal Isua Chanchin Tha (A thi a, phumin a awm a, ni thum niah a tho leh a) a ni a, tûnlaia thuhril hi chu ringtute hnêna hril a nih avàngin ‘Lal Isua Chanchin Tha- Kross Thu’ ai mahin; ringtu nun kaihhruaina tur lam a keng tam thung a ni. Ring lo mite hnêna thuhrilah erawh chuan ‘Lal Isua Chanchin Tha’ hi sawi tel loh theih loh a ni. ‘Ringtu’ ti a inchhalte zingah ngei pawh hian piang thar lo tam tak an awm thin avangin kan Thuhril laimu bera Lal Isua Chanchin Tha dah hi a tha ber fo va; Kalvary Kross kalpel thui lutuk ringtu nun pawh a awm thei. Lal Isua Krista hnen hruai thleng lo, Bible chang dang dang la kawp a, mahni hriat leh thiamna hmanga khaikhawm, Bible chang chhiar ve si a, a thu chhiar sawi tawh chuang lo, pulpit tlang atanga mite chunga hem thlak hmangte chuan thiltihtheihna a nei lo.
“…Keini chhandam mekte (ringtute) tan erawh chuan Pathian thiltihtheihna a ni zawk e” (1 Kor. 1:18)
          Kan mithiamte chuan sermon hi chi thumin an then a, zirtham fe a awm nachungin tlemte chauh I lo en dawn teh ang:
(1)  Topical Sermon: Thupui bik neia Pathian thu hril hi a ni. Hei hi sermon par/ sermon duah kan tih ang hi a ni a, sermon point thum vel siamin mi tam berte tihdan phung leh inbuatsaihna awl ber a ni. Sermon zalen tak a ni a, thusawi thiam nih a awl hle. Mahse ringtu nun nghet siam tur chuan hman tam vak loh a tha. Evangilist/ Revival speaker-te leh layman-te hian an hmang nasa hle.
(2)  Textual Sermon: Bible chang hnih khat chhiar hmanga sawi a ni tlangpui a, thumal zirchianna (word study) nei a, a thensawmna leh thumal hrilhfiahna pawh Bible chang dang hmanga sawizau hi a ni. Hei pawh hi mipui dek thiam zawnga inbuatsaih a awl a, kan hrilhfiahna bung leh chang background hriat loh chuan a ni lo zawnga hrilhfiah a awl. Fimkhur hle tur a ni.
(3)  Expository Sermon/ Exegesis: Bible chang mal ni lo, thu hlawm khat emaw bung khat emaw hmanga thusawi hi a ni. Hei hi sermon inbuatsaih dana tha ber leh har ber a ni. Pastor-te chuan hmang ngei thin sela a tha. Awmze neia zirtirna a nih avangin mipuite’n an sawtpui thin, theory leh symbol hmanga point siam lam aiin simple taka zirtirna a ni a, chang tin hi point a ni nghal vek. Thu hlawmkhata chang tha deuh bik leh tha vak lo anga langte pawh a hrut rual thin. Ngaithlatute tan nuna sengluh a awl. Theologian R.C Sproul-a phei chuan, “In kohhrana Thalarau Thianghlim hnathawh I hmuh duh chuan expository sermon hi hmang thin ang che,” tiin a lo sawi hial a ni. Pastor leh kohhran upa vengva chin deuhte hi chuan expository sermon hi hmang thin sela, chu chuan kohhran a siam tha ber a, ringtute thlarau nun a tipuitling a, Pathian thua thanlenna zedik a thlen thin.
          Kohhran tinte hian thuhril rawngbâwlna hi kan ngaih pawimawh em avangin thuhriltu mawhphurhna hi a sang hle a, mipuiin a lakah an beisei sang hle bawk. Chuvangin, hêng a hnuaia mite hi ngai pawimawh ngei sela-  
(1) Thuhriltu chu Pathian leh mipui inkara palai hna thawktu a ni a, Pathian thuneihna nena thuhril tur a ni. Lal Isua pawh khan Setana lakah a thuneihna a hmang fo.
(2) Thuhrilin a tumte hre reng chungin thu hril ṭhîn rawh se. Dr. O.S Hawkins-a (First Baptist Church, Dallas, Texas) thusawi ka hre reng thin, "I sermon outline siam chu hetiang hian ennawn thin ang che:
          (a) Isua Krista a chawimawi em? (Does it exalt Jesus Christ?)
          (b) I chang chhiar a hrilhfiah em? (Does it explain the text?)
          (c) Chanchin Tha a tidarhzau em? (Does it extend the gospel?)" tiin. 
(3) A chang thlanah a chiang tur a ni. Expository sermon a nih phei chuan vawi 10 tal chhiar chhuak sela, ngun takin ngaihtuah rawh se. Pathian thu chu rinawm tak leh ngunthluk taka zir tur a ni. Zir turin rilru inhawng nih a ngai. United Theological College, Bangalore, Prospectus-ah chuan “Pathian thu zir tûr chuan rilru inhawng leh fan thei, danglam thei leh tidanglam ngam a ni tur a ni” tih a ni. Rilru khawng bur, mahni ngaih dan dik bera ngaiten Pathian thu an zir fuh thei lo! Pathian Lehkha Thu an hrethiam thei lo! Thlarau Thianghlim thuam tharna kaltlangin mahnia inthiah ngaite chu kan inthiat ngam tur a ni.
(4) Ṭawngkam hman uluk a tul a, Pulpit-a sawi âwm leh âwm loh thliar thiamin zahawm leh awihawm takin thu sawi tur a ni. Ṭawngkam uchuak leh khawlai tawng lerhte chu hman loh a ṭha. Tawng kauchheh thiam tawk loh avanga sawi sual palh chu a awm ve thei bawk.
(5) Pulpit chu Pathian mite chawmna hmun a ni tih hre rengin zah tak leh fîmkhur taka hman tur a ni a, mite nun ena sermon leh a delhkilh nana Bible chang thlan khawm chiam tur a ni lo.
(6) Hun hman thiam hi thuhriltu tan a pawimawh hle. Inkhâwm zawng zawngte sawt tlanna tur thuchah, ninawm hman si lo va sawi thiam a ṭha.
(7) Mahni chanchin leh tawnhriatte sawi chiam lovin Pathian thuchah sawi mai tur a ni. Tehkhin thu a tam lutuk tur a ni lo.
(8) Mahni kohhran bikah thu kan hril a nih chuan kan awmna kohhran thurin te, inkaihhruaina te leh zirtîrna te tihlawhtling zâwng leh tihmasâwn zâwnga thu hril ṭhîn tûr a ni. Kan awmna kohhran thurin a kip a kawiin ka pawm vek lo a nih pawhin a dodal zawnga thusawi loh a tha.
(9) Sermon inbuatsaih dan kalphung (homiletic) ah chuan thuhriltu chu thupha chawi lo tura ngaih a ni a; thupha chawi loh theih loh hun a awm a nih pawhin a mawi tawka chawi a ṭha.
(10) Thuhriltu chu a theih ang tâwkin inbuatsaih sela, Pulpit aṭanga inbuatsaih mang loh thute hi sawi mai mai tur a ni lo. Bible hi lehkhabu awl tak a nih loh avangin a chang thlan chu a zir chiang anga, tha takin a inbuatsaih tur a ni. Rev. Chuauthuama sawi hi a dik hmel viau, "Bible hi keini Mizote tana lehkhabu awl tak a nih lohna chhante-
          (a) Kan chênna ram a inhlat- geographical gap
          (b) Kan khawsak phung a danglam- cultural gap
          (c) Kan hun a inhlat- time gap
          (d) Kan ṭawng a inpersan- language gap."
(10) Thuhriltu chuan intihthlarau mi nih duh avanga Pulpit tlânga dawn thar, a van tla chhar tum tlat, leh tla chawp sawi a tum tur a ni lo.
(11) Pulpit hi ngampa taka fiamthu thawh nan hman tur a ni lo. Boruak tihzan nana hanzeh tel zeuh erawh mipuite a kaitho duh hle.
(12) Pulpit hi tlangnel lutuk tur a ni lo va, chet dan leh inchei danah pawh a mawi leh a awm tawk, leh a zahawm lam hriat thiam a ṭha.
(12) Thuhriltu chuan ṭawngṭai tura tute emaw sawm pawh hi tih loh theih ni se a tha. Hei hi Evangetist-te chin thar niin a langa, anmahni chawei sawmtute hi sermon hlan turin an ko chawk.
(15) Expository Preaching min zirtirtu, Prof. Rev. Johanan Chelli (Vice President of Berean Baptist Bible College & Seminary, Bangalore) thusawi pakhat chu, “Inchawih taka bukna hi a chabi a ni- Balance is the key.” Thuhriltu chuan mi tihphurna te, malsawmna te, hausakna te, vanram chanchin ringawt te, Pathian thatna lam ringawt te a sawi fo tur a ni lova, thiam loh chantIr kawngah te, zilh kawngah te, Pathian thinurna hlauhawmzia te, Pathianin dik taka ro a rel tur thu te, kanral hmang Pathian a nihna te, etc, pawh a sawi fo tur a ni (2 Tim. 3:16).
(16) Ngaithlatute thunun nan taksa chetzia (body language) leh kan tawngkam rinzawng leh a thluk te, a ran leh a muan thu-ah te kan fimkhur tur a ni. Mi tawngkam hman ang copy lovin, mahni tawngkam hman ang kha ngaihhlut tur a ni a, mi beng tithlep thei tawngkam hman loh tum tur a ni.
(16) Thuhmahruai hi sermon bul tanna anih avangin mipuite ngaihtuahna sawm a, cho chhuak turin a pawimawh hle. Tawi fel tak, thupui sawi tur nena inhmeh bawk si, thulai khawvela thilthleng ngaihnawm tak leh mite hip zawnga sawi tum tur a ni.
(17) Tawpna hi sawmna te, chona te, fuihna leh thlamuanna hmang te, hla thu leh Bible chang tein siam tur a ni. A theih phei chuan tawngtaina hmanga tihtawp hi a tha ber.
“Khawvel zawng zawngah kal ula, thil siam zawng zawng hnenah chuan Chanchin Tha hi hril rawh u” (Marka 16:15)
"Chhandamna hrila A ram din hi leia kan dam chhan a lo ni e" (Dr. Ramdinthara Sailo) 

Wednesday, May 2, 2018

LAL ISUA kha mitthi khuaah a kal em?

Alex Lalagent Thanga

Chu (Isua) chuan tan ina thlarau awmte hnenah chuan thu a zuk tlangaupui a, (1 Petera 3:19). 
He thuah hian kan mithiamte pawh an lungrual vek lo va; thlir dan chi 4 a awm nghe nghe. Amaherawh chu kan mithiam tam zawkte pawm dan leh Bible thu nena inmil ber ni a lang, thlirna chi khat chauh kan zirho dawn a ni. 
·        ·       Mitthi khua chu engnge ni?
Thuthlung Hluiah Seoul chu mitthi khua, mi felte awmna (Jacoba- Gen. 37:35, Samuela- 1 Samuela 28:13- 14), leh mi sualte awmna (Sam 31:17) a ni a; Thuthlung Tharah erawh chuan Hebrai thumal ‘Seoul’ chu Greek thumal ‘Hades- mitthi khua’ ti a lehlin a ni (Matt. 11:23, Luka 10:15, 16:23). Mitthi khua chu lei hnuaia awm a ni a (Numbers 16:30- 33); kawngka a nei a (Isaia 38:10, Joba 17:16); thim leh buainaa khat a ni a (Isaia 14:9, 26:14); theihnghilhna ram a ni a (Sam 88:12); hriatna leh finna awm lohna ram a ni a (Thuhriltu 9:10); Pathian fakna a awm hek lo (Sam 6:5, 88:10–11, 115:17, Isaia 38:18).
·       Bible-a mitthi khua (Seoul) hi hmun hniha then a ni:
Mi hausa leh Lazara chanchinah hian thih hnu piaha thlrau awm dan tur chu a chiang ber awm e. He an awmna hi mitthi khua a ni a, mahse a boruak sik leh sa awm dan erawh a inang lo. (1) Malsawmna hmun- Lazara awmna (2) Hremna hmun- Mi hausapa awmna (Matt 11:23; 16:18; Luke 10:15; 16:23; Tirhkohte 2:27–31) te a ni. Mi felte awmna chu ‘Abrahama angchhung’ tiin King James Version chuan a daha, ‘Abrahama awmna lam/ Paradis’ tiin NIV chuan a dah ve bawk (Luka 16:22, 23:43). Theologian lar tak F.B Meyer chuan, " Paradis chu mitthi thlarau awmna chhawng chungnung zawk, Pathian nen pawha inpawl reng theihna hmun, mi felte thlarau chawlhna, Lal Isua thawhlehna hma zawnga an chawlhlawkna a ni," a ti. Mi sualte awmna chu ‘mitthi khua- hell’ tiin KJV chuan a daha, ‘mitthi khua sawina tho- Hades’ tiin NIV chuan a dah ve thung. Abrahama angchhung/ Paradis leh hremhmun (hell/ hades) inkarah chuan leikak nasa tak a awm a inkalpawh theih a ni lo (Luka 16:26). Lal Isua a thih khan ringlo mite awmna hremhmun (hell/ hades) kha a tlawh lo va; Seoul-a mi felte awmna hmun zawk- malsawmna hmun/ Abrahama angchhung-ah khan zuk kalin Thuthlung Hlui mi felte chu ama rualin vanah a la chho ta a ni (Eph. 4:8-10, 1 Petera 3:18-20).  A chhan chu Lal Isua khan hremhmun kalna tur chhan a nei lo hrim hrim a, mi felte awmnaah kalin Chanchin Tha a hriattir a, a thawhleh hnua vana a lawn chho khan mi felte thlarau zawng zawng chu a hruai chho ta a ni. Ringlo mite erawh chu Lalthutthleng vara rorelna nghakin hrehawm takin an la awm a, hei hi meidil a la ni lo, hremhmun aite chhina chauh a ni. Lalthutthleng var hmaa rorelna zawhah meidila paih an ni ang (Thupuan 20:11-15). 
·       Chuvangin, Isua chu mitthi khua (mi felte awmna)ah a kal a, mitthi khua (mi sualte awmna)ah erawh chuan a kal lo.
·       Ka thlarau Seoul-ah I hnutchhiah dawn si lo va; I mi thianghlim hi tawihna hmuh I phal dawn hek lo (Sam 16:10).  


Sunday, April 22, 2018

Thlarau Thianghlim hming leh a nihna


Alex Lalagent Thanga

          Thlarau Thianghlim hi a hming leh a nihna kaltlanga hriat a hlawh em em rualin a pathianna leh a hnathawhte hnawl a awl hle. Thlarau Thianghlim chungchangah kan pawm dan leh ngaih dan a inang lova, kohhran hrang hrang te pawh kan thurin a inan loh phah hial a. Kan mithiam hmasa (Augustine, Martin Luther, John Calvin, John Wesley, etc.) te pawh khan Thlarau Thianghlim chungchang hi chu har a ti ve a ni’ang, an sawi thuk viau lo. Engpawh nise, vawiinah chuan a hming leh a nihna thenkhatte zirho kan tum dawn a ni.
(1) Pathian Lehkha Thu ziaktu: 2 Timothea 3:16, 2 Petera 1:21
Bible thu mal tete leh a vaia rual taka, a ngial a ngana thawkkhumtu chu Thlarau Thianghlim, Thumkawp Pathiang zinga pakhat a ni a, bu 66 ziaktute’n dik lo thei lova an ziah theih nana an thinglung leh a rilru venga kaihruaitu a ni. Lawng chu tuipuiah thli chhemna lam lama a kal ang hian Bible ziaktute chu Thlarau Thianghlimin a chhungkhata, an thiamna mil zelin thu a ziah tir thin. Pathian Thu Thianghlim tihbo tumtu kut ata Pathian Thu venghim tlattu a nih avangin vawiin ni thleng hian Pathian Thu chhiar tur kan neih phaha, Amaha thiltihtheihna ropui tak nei a nih avangin 'Thlarau Ngunhnam' tih hiala koh a ni (Ephe. 6:17). Lal Isua pawh kha Thlarau Thianghlim hnathawh avanga mihringa lo piang a ni (Mtt. 1:18-20). A rawngbawlna atan Thlarau Thianghlimin hriak a thih bawk (Luka 4:18). 
(2) Thlamuantu/ Remruattu/ Dilsaktu: Isaia 11:2, Johana 14:16, 15:26, 16:7
A chunga hming pathumte hi ‘Gk. Parakletos’ atanga lehlin a ni a, chu chu ‘Thlarau’ sawina tawngkam pakhat a ni. Lal Isua chu a zirtirte’n an thlamuanpui em em a, vana a lawn dawn meuh chuan a zirtirte an lungngai ta a, chu chu Isua a lo hriatin a aiawhtu tur Thlarau Thianghlim a tirh tur thu a sawi ta a ni. Thlarau chuan engtia tawngtai tur nge tih kan hriat loh lai pawhin rum sawi hleih theih lovin min tawngtaisak bawk a. Greek mite chuan 'Parakletos' hi rorelna court-ah an hming thin bawk a, dan anga rorelsak leh thilsual tia puhte court hmaa an koh ruala anmahni tanpui tur leh sawipui tura lo ding ve, Ukil sawi nan an hmang thin. Chuvangin, Thlarau Thianghlim chu Pathian hmaa min sawipuitu, min thlamuantu, leh Pathian duhzawng min hriattirtu a ni. 
(3) Sual thiamloh chantirtu: Johana 16:7-11
Sual bawih ata chhanchhuah kan ngai tih min hriattira, sual chu thiamloh a chantira, Pathian Thianghlim hmaa ding tlak lo kan nihzia min hriattira, Pathian hremna tuar tur te’n Krista felna leh a thianghlimna kan chan theih nan keimahniah hna a thawk thin. Thlarau Thianghlim hnathawh leh tanpuina tel lo chuan mihringin chhandamna a hmufiahin a hrethiam thei lo a ni. Misual thiamloh chantirna leh thiamchantirna thuah hnathawktu ber a ni. Tumahin Thlarauah lo chuan Isua hi Lalpa an ti thei lo.  
(4) Zakhamna/ Chhinchhiahtu: 2 Kor. 1:21, 5:5, Ephe. 1:13-14
Thlarau Thianghlim chuan Pathian mite chu min chhinchhiah a, chu chuan chhandamna bo theih tawh loh thu a entir bawk. A kohhran siamthat nan vanlam thilpek min pe a, kan talent min tihpunsak thin. Kohhran tichaktu leh enkawltu a ni a, kohhran pa Tertuliana phei chuan, 'Thlarau Thianghlim chu Kohhrana Krista aiawhtu dik tak a ni' a lo ti hial a. Chuvangin, Kohhran dintu, tinungtu, tichaktu, leh tithianghlimtu a ni. A rawngbawl turin Kohhrante a thuam a, a chawktho a, chhungril nun a siam thain thinlung thianghlim a pe thin. 
(5) Min vengtu/ min chenchilhtu/ Tiengtu: Johana 16:13, Rom. 8:9-11, Ephe. 2:21-22, 1 Kor. 6:19, Daniela 5:14
Pathian Lehkhathu ziaktute chu Thlarau Thianghlimin a veng ang khan ringtute pawh Thutak kan hriatthiam theihna turin min venga, kan chhungah min chenchilh a, Pathian fate kan ni tih min hriattir a, min chhungkhat a, kawng min kawhhmuh thin. Thlarau rah chi 9 chu keimahni kaltlanga a rah theihna turin min tikhat a (Gal. 5:22-23), Pathian leh a fate inlaichinna min siamsak thin. Ringtute min tipumkhat a, van nun min temlawktir thin. Ringtu chu Thlarau Thianghlim chenna In a lo nih tak avangin, chenchilhtu mikhual nih mai a duh tawk lova thununtu, hotu, kaihruaitu nih a duh a, sual hnehtheina hiala thiltihtheihnain a thuam thin. Krista anna kawnga thanglian zel turin a tanpui a, sual huatna leh sual simna nun a buatsaihsak thin. Thlarau Thianghlim chu nunna zawng zawng, tisa nunna leh thlarau nunna petu ber a ni (Sam 104:29). 
(6) Min tawngtaisaktu/ Thuruk hriattirtu: Rom. 8:26, John 14:17, 16:13
(7) Pathian/ LALPA/ Krista Thlarau: Mat. 3:16; 2 Kor. 3:17; 1 Peter 1:11
(8) Nunna Thlarau/ khawngaihna Thlarau: Romans 8:2, Heb. 10:29
(9) Zirtirtu: John 14:26; 1 Kor. 2:13
(10)                 Hriatpuitu/ Tanpuitu: Rom. 8:16; Heb. 2:4; 10:15, John 14: 26

Saturday, April 21, 2018

DENGUE FEVER


Alex Lalagent Thanga

Dengue fever chu engnge ni?
·       Dengue fever hi mizo tawngin kan neih chiah lova, Myanmar mizote chuan kawl tawng hawhin “Tauh Kui” tiin kan ko mai a, Mizoram unaute erawh chuan “Dengue” tiin an ko ve mai bawk.
·       Dengue fever, malaria, zika virus te hi Aedes thosi atanga inkaichhawn theih a ni a, “khawsikpui” tia ko an awm ve bawk. Dengue fever chu thosi atanga lo piang leh inkaichhawn theih a ni a, Aedes thosi-te hian abiktakin chhunah mi an seh tlangpui. Rawng dum leh vara intial a ni a, a lian thei hle.
·       Dengue fever chu Asia leh Latin America (ram 150)ah a tam zuala, khawvel huap pawhin kum tin mi maktaduai chuangin an thihpui.
·       2017 World Health Organization (WHO) statistics-ah chuan dengue fever natna neite atang 2.5% te chuan an thihpui.
·       Dengue fever-ah hian chi 4 a awm a, “D1, D2, D3, leh D4” tia then a ni. Mi tu emaw in D1 a lo nei a nih chuan a damchhungin D1 chu a kai/nei leh thei tawh lova, D2, D3, leh D4 erawh chu englawipawhin a la kai/nei thei.

Symptoms (A natna lo lanchhuahdan)
·       Lu na
·       Taksa, timur, leh ruhchang na
·       Luak, luakchhuak
·       Mit thip, mit chhung na
·       Taksa senchhuak (rash)
·       Chawl lova khawsik sang (a tlangpuiin 102 F or 38 C)
·       Kaw tha lo
·       Pum na
·       Dengue fever hi a tlangpuiin ni 7 a awh thin a, dengue hrik kan kai atanga ni 2-4 velah (kan immune system neih dan a zirin) a langchhuak thin.

Inenkawl dan
·       Dengue fever hrik thahna a la awm lova, chuvangin anti-biotics pawh doctor-te’n an chawh ngai meuh lo. Pain killer pawh ei loh tur. Anti-biotics i lo ei a nih chuan blood test-ah dengue hrik hi an biru thei a ni.  
·       Khawsik a san viau chuan paracetamol/ Panadol 1000-1500 mg bak ei loh tur. Towel huha inhruk a sawtpui hle.
·       Chawlh hahdam, mut tam, leh tui/100 plus in tam tur
·       A tul chuan I/V drip
·       Vitamin C (orange, apple, grapes, etc) ei tam a tha. 

Dengue Fever chu engti’anga hlauhawm nge a nih?
·       Dengue fever pangngai hi chu a hlauhawm viau lova, ama’rawhchu Severe Dengue Fever (Burmese: Tui Lwin Tauh Kui) thisen chhuak chi- dengue fever-hi a hlawhawm em em a, thihpui pawh an tam thin hle. A bik takin hnar (nose) leh hahni (gum) atang thi a chhuak thin a, ek thi leh luak thi te pawh a awm thei tho.
·       Dengue fever a nate chu thisen Full Blood Count (FBC) result a zirin treatment pek an ni. FBC chu thisen cell chi khat, mihringte taksa atanga thi chhuak hnawhphuitu, thi chhuaklo tura vun charbettu a ni.
·       Blood Platelets chu mihring pangngaiin cell 150,000 - 450,000 kan nei thin a, Dengue fever neite’n cell 10,000 (sing khat) aia tlem kan neih chuan I/V drip kan mamawh tawh a ni.
·       Blood platelets 6000 (sang ruk) hnuai lam neite tan Severe Dengue Fever a hlauhawm hle.
·       Dengue fever-a damlote chu an dam dawnin an vun a thak/ a bawl chhuak a, an lungphu (heart rate) a muang deuh a, an thazam a phu hlerh hlerh thin bawk. 

Wednesday, April 11, 2018

Pathianin Thu A Sawiin


Alex Lalagent Thanga

Thusawitu chu in lo duh lo dah ang e, fimkhur rawh u. Leia anmahni zilh lawktu kha an duh lo maha hremna an pumpelh si loh chuan, keini, van atanga min zilh lawktu hawisantute hian kan pumpelh lo leh zual ang. Chumi lai chuan a aw khan lei hi a tinghing a; nimahsela, tunah hian, “vawi khat chu lei chang ni lovin, van pawh ka la tinghing leh ang,” tiin a tiam ta zawk a (Heb. 12:25-26).
          He thu hi ngun taka kan ngaihtuah chuan Pathianin a mite a zilhna a ni a, ringtu insuihkhawmte chuan mahni tang hma an siala, Pathian thu ngaihsak lohnain a tlakbuak a, khawvel rosumah an buai a, Pathian Lehkha Thuin a hrillawkte chu ngaihthahin, Pathian mite thusawi pawh chu engahmah an ngai lova, chu chu Lalpa laka a thu ngaihsak lohna leh helna a ni. Chu vangin, Lalpa chuan kawng dangin thu a sawi ta a, a aw in leilung a tinghing a, amaha an kirleh theihna turin an nuna thil tha lo lo thlen a phala, harsatna leh misualte an rawn inrawlh zut zut ta a. A chhan chu Lalpan thu a sawi duh vang a ni. Ringtute nunah Pathian thiltih leh Pathian phalna a nih ngawt loh chuan engmah a thleng lo. A biktakin, Krista taksa, hmuh theih khawih theiha a Kohhrante leh rawngbawlna kawnga insuihkhawm pawlte chunga chhiatna lo thleng hian ngaihtuahna a titam thin hle. Kawng tamtakah chuan Pathian ropuina tura thil thleng a awm ve bawk a, mahse chu chu a ni vek kher si lo. Lalpa thu sawi kan ngaihthah avangin Lalpan kawng dangin thu a sawi a ni mai lo’ng maw? Lalpa chuan thilpui leh ruahpui kal tlangin, lirnghing leh misualte kal tlangin thu a sawi fo si a (Job. 37:2-6, Jeremia 10: 13, Tahhla 3:31-32). Kan pipute thurochhiahah pawh, “Misual siam that nan khawdur a ngai thin,” tih a ni a, Kohhrante hian ngun taka kan inngaihtuah chu a ngai a ni. Lalpa rawn hmasa lovin ke kan lo pen em ni? Lalpaa innghat lo nih chu duh hauh si lovin mahni thiamna leh finnaah kan innghat em ni? Dikna aiin mahni duhna kan dah lal em ni? Krista ramzauna tur aiin mahni tanghma kan sial em ni? Kohhran hi mite malsawmna a ni pha lo em ni? Kohhran hi pawn lam atanga zirtirna dik lo lakah chuan kan tangrual thawkhat viau thin a, mahse Setana chu a fin em avangin keimahni leh keimahni min indotir thin a, chu chu mi piangthar nazawngin an hmu thiam thin lo. Kan do tur dik tak Diabola chu do lovin kan ringtupuite kan dova, rawngbawlna thianghlim pulpit meuh pawh Pathian Thu aiin mahni tultih leh vei zawng sawi nan kan hmang a, tumah kan inhmutling zo lova, mite kan sawichhiatna phenah mahni kan inchawimawi a, kan rilrem deuh te leh kan thu tawmpuitute kan fak duah laiin kan thutawmpui lo te chu kan chang ran bawk a, kan thiltih that sawi nuam kan ti em em zel bawk a. Chu tihlai chuan thlarauva thusawi thintu Pathian chu kan ngaihthah leh lawi si. Chuvangin, Lalpan kawng dangin (a rum zawngin) thu a sawi a, kan harha, kan inenfiah chu a ngai tawh a ni. Pathianin kawng chi 7-in thu a sawi fo:
(1)  A Thu Thianghlim (Bible) kaltlangin (2 Timothea 3:16)
(2)  A Fapa Isua Krista kaltlangin (Heb. 1:1-2, Johana 10:27)
(3)  A Thlarau Thianghlim kaltlangin (Johana 14:17, 1 Kor. 3:16)
(4)  A mi thianghlimte kaltlangin (Jacoba 3:17)
(5)  A thilsiam leh leilung dan (creation & nature) kaltlangin
(6)  Hun remchang (opportunity) kaltlangin
(7)  Kan chhenvela thil thleng (circumstance) kaltlangin 

MIZO ȚAWNG ZIAH DIK I DUH EM?

            ṬAWNG ZIAH DIK I DUH EM? Ziaktu: Nununa Renthlei July ni 15, 2019 Mizo ṭawng ziah dik hi thil harsa niin i ngai ṭhin em?...