Monday, January 18, 2016

Bible, lehkhabu dangte zingah




Alex Lalagent Thanga 

1.     Bible chu enge ni? Engvang nge kan chhiar/ zir a tul?
            Bible hi mihringte tana Pathian rilru, Pathian thiltih, Pathian inpuanchhuahna leh Pathian thil tum inziahna bu a ni a. Chhandamna kawng, misualte thiam loh chantirtu, leh ringtute tan erawh hlimna a ni. Tihtur a hriattir a, chanchin a chhinchhiahte chu a dik a, thutlukna a siam pawh a sual ngai lo. OM Books, Bangalore-a an lehkha tar kha ka hrechhuak fo thin, “Study the Bible to be wise, believe it to be safe, practice it to be holy” ( I finna turin Bible chhiar la, i himna turin ring la, i thianghlimna'n nunpui ang che) tiin. Chuvangin Bible hi I tan hruaitu eng (light) a ni a, chakna atan chaw tha a ni a, thlamuanna a pe ang che. Khualzinte tan map a ni a, Pathian zawngtute tan tanpuitu leh kawng dika hruaitu, sipaite tan ngunhnam, Kristiante tan nundan mawi leh dik zirtirtu a ni. Hahdamna a awm a, vanram khawngkhar a hawng thei a, kan thatna tur a duang chhuak a, Pathian ropuina chu a hmawr bawkna a ni. Hriatna a chhung khat a, thinlungah ro a rel a, kepen a hruai thin. Tawngtai chungin muang changin chhiar fo thin ang che. Hausakna khur, ropuina hmun leh chhandamna lui a awm a. A hriattir che chu zawm la, Kalvary tlang, thlan ruak leh tho leh Krista hnenah a hruai ang chia, chatuan ropuina hmunah a hruai thleng ngei ngei ang che. Martin luther-a chuan ti hian a lo sawi bawk a, " Bible hi a nung a, kan hnenah thu a sawi thin. Ke a nei a, kan hnungah a lo kal zel thin; kut a nei a, min chelh reng thin." Chuvang chuan Bible chhiar leh tawngtai hi i thlah thlam lo ang u! Keini ringtute tan chuan kan chakna hnar a ni a, Bible chhiar tha peih lo ringtu hman tlak an vang hle. Mihring chanchin (mizia) hriat chian leh zual nan Kuala Lumpur khawpuia awm ai chuan Bible chhiar a tangkai zawka, chu vang chuan KL khawpuia awmte hian Bible chhiar ila kan va nihlawh lehzual dawn em! Mi vengva, chinchang hria, ngaihruat dan thiam, hruaitu tha ni chuan Bible chhiar tam a ngai a, Lal Isua hnungzuitu tha ni tur phei chuan tih makmawh tak a ni.
I thu hi ka ke atante hian khawnvar a ni a, ka kawng atan eng a ni. (Sam 119:105)
            Tum khat chu H.A. Ironside-a hnenah tlangval pakhatin, “Eng vangin nge Pathian Thu ka zir kher a ngaih bik? Nang pawhin i zir lova, thuhriltu ropui tak i ni tho si a,” tiin a zawt a. Ironside-a chuan tlangval dara beng thek thek chungin, “Pathian hian mi thenkhat chu zirna nei rem chang lo pawh mal a sawm tho va, nimahsela zirna hun remchang nei reng si a, zir duh lo chu mal a sawm ngai lo a ni,” tiin a chhang a. Chuvangin Bible College-ah Pathian Thu kan zir emaw, zir lo emaw kha a pawimawh ber lo a, Lalpa mi hman ni tur chuan Davida anga rilru dik leh thianghlim kan neih a pawimawh a ni. Lalpa’n bel (vessel) manto a zawng lova, bel thianghlim a zawng zawk a ni. Pathian mi hman ni turin Greek tawng leh Hebrai tawng zir kher a ngai lo.
            Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thawk khuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni. (2Timothea 3:16)
            Thu hril lawk reng reng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo va, miten Thlarau Thianghlim tirhin Pathian hnen ata an sawi zawk thin a ni. (2 Petera 1:21)
2.     Bible-in hringnun a thlak danglam thei
            Tum khat chu Bible bu mal te te zuartu hi Italy rawma Sicily ram ngaw karah misualin an lo rawka, a thil zawrh chu hal ral vek turin an ti ta tlat mai a. Meipui an chhem hnu chuan ani chuan meia a paih hmain bu khatah bung khat zel ring taka chhiar a dil a, an phalsak nghal bawk a. Sam bu atangin number 23-na a chhiar a, Mathaia bu atangin bung 5-na (Tlang chunga sermon) a chhiar a, 1 Kor., atangin bung 13-na (Hmangaihna) a chhiar a chhiar leh a. Misual hotupa chuan, “Kha! Lehkha bu tha tak anih kha, kan hal lo vang,” a ti ta a. Bu khat mah hal lovin an laksak ta vek thung a. Kum enge maw zat a liam hnu chuan suamhmang hotupa chu khawlaiah a hmu leh nawlh mai a, mahse suamhmang ni tawh lovin Pastor a lo ni daih tawh. Pathian thu hian thil a lo tithei hle a, hringnun a thlak danglam thei a ni.
            A hun lai chuan India ram pumah Ramad-a anga suamhmang hlauhawm hi an awm kher lo vang. A pawlte chuan thingtlang khaw hrang hrang an suam a, an rawk a, an neih zawng zawng an laksak thin a ni. Tum khat chu In pakhat an rawknaah lehkha bud um te reuh te hi a hmu a, a tirah chuan han tlansan mai a rilru a, mahse meizial zu mi anih avangin vaihlo zial nan a that a ring a, a la ta a. Zanriah ei kham a piangin chu lehkha bu chu phek khat a pawt thla a, meizial atan a hmang thin a, a zu khu vat vat thin a ni. Zan khat chu a han en chiang a, anmahni tawng a lo ni reng mai a, a chhiar zawh hnuin a zial a, a zu thin ta a ni. Chu tiang hlir a zan engemaw zat a zuk hnu chuan Johana 3:16 a chhiar fuh ta a, Lalpa Thlarau Thianghlimin a thinlungah hna a thawk a, a thingthi a, Lal isua hnenah a sual ngaihdam a dil ta a ni. Chu lehkha bu chu Bible a ni. Police kutah  a inpe ta a, suamhmang tihbaiawm em em kha Krista tana pasal tha a lo ni ta! Tanin (Jail) chhung chu ramad-a Mission Field a lo ni a, Jail tangte hnenah Pathian thu a tlangaupui thin a, mi tam tak chu a rawngbawlna vangin Kristian an lo ni ta! Pathian Thu hian mi nun a va thlak dang lam thei em! Mi nun chauh pawh ni lovin, I thinlung sak tak pawh kha a thlak dang lam thei a sin. Zaninah hian thi ta la, I kalna tur I la hrechiang lo anih chuan Lalpa hnenah I nunna kha hlan la, sualsim a inchhirte tan Lalpa’n ngaihdamna kawng a la hawng reng a ni.
            Lalpa dan chu a tha famkim a, nunna a siam tha thin; Lalpa thuhriattir chu a rinawm a, mi mawl a tifing thin (Sam 19:7).
3.     Tihral theih loh Bible
            A.D 284-305 Roman Emperor, Diocletian-a khan Kristiante nasa takin a nghaisa a, khel mual (Play Ground) ah ramsa hlauhawm tak tak te chaw-ah hmangin ennawmah a siam thin a. Bible zawng zawng pawh timang vek turin thu a pe a, tam tak chu a halral hman a, ama’rawh chu a hlawhchham chiang khawp mai!!! A thih dawn phei chuan tawngtai sak turin Kristiante a ngen chul mai a ni.
            France khawpui Paris-a piang leh mur, mi thiam (philosopher, historian leh writer) hmingthang Voltaire-a pawh khan Bible hi tihral vek tumin a hmuh theih apiang la khawmin kawt zawlah a hal thin a. Amah hi mi thiam filawr anih avangin lehkha bu te pawh a ziak tam em em mai a, ziaktu thenkhat chuan lehkha bu 250 vel a ziak niin an sawi. A lehkha bu-ah te chuan, “Bible hi kum 100 (za) hnuah chuan tumahin an chhiar peih tawh lo ang,” tiin a sawi fo thin. Nimahsela tunah hian a chenna In ngei chu Bible Society-ah hman a ni ta! Kan Pathian ropui rawh se! Chatuan hawlhtlang leh khawvel a ral pawha ral ve lova dik tlang parh tur lehkha bu awm chhun chu Bible chauh hi a ni. Eng lai pawha lehkhabu hralh tlang tla ber a ni a, tawng hrang hranga lehlin tam ber pawh a ni. A iang zo ziak bu dang reng an la awm lova, an awm tawh hek lo ang.
4.     Bible-a bu, bung leh chang awm zat
“Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar” tia then a ni a;
* Thuthlung Hlui-ah Bu -39, Thuthlung Thar-ah Bu -27, Belh khawm: Bu -66.
* Thuthlung Hlui-ah Bung -929, Thuthlung Thar-ah Bung -260, Belhkhawm: Bung -1189.
* Thuthlung Hlui-ah Chang -33,214, Thuthlung Tharah Chang -7,959, Belh khawm: Chang -41,173.
* Estheri buah “PATHIAN” hming a lang lo.
(Remark: Mizo Bible hi 1917-ah Thuthlung Thar tlangzarh (published) a ni a, 1959-ah Thutlung Hlui leh Thuthlung Thar chhuah a ni)
5.     A Ziaktute ziah hun chhung leh an ziahna hmun
            Bible Ziaktute hi mi 40 chuang an ni a; lalte, puithiamte, zawlnei te, beram pute, leilettu te, sangha mantu te, chhiah khawntu te, doctor leh mi dang dang te an ni a. An lehkha ziak kalphung (style) a inang lo veka, mahse an tum (goal) ber chu Lal Isua leh a chhandamna famkim chauh a ni. Tin, Bible hi kum 1,500 (B.C 1405- A.D 96) chhung bawr vel an ziak niin kan mi thiamte chuan an pawm a ni.
            Tawng (language) chi 3 (thum) a ziak a ni a, Thuthlung Hlui bu tam zawkte hi Hebrai tawnga ziak a ni a, Daniela lehkha bu leh Ezra lehkha bu te hi Aramaic tawnga ziak an ni a. Kan hriat tlanglawn ber ni a lang chu Daniela 5:25 “MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN” tih hi Aramaic tawng a ni. Thuthlung Thar erawh chu Greek tawnga ziak a ni. (Hei hi Alexander the Great khan Persia lal ram leh khawvela ram thil ti thei tak tak te a hneh zawh vek hnu khan khawvel pum huapa Greek tawng hmang turin thu chhuah (Declaration) a lo siam vang a ni, kan ti thei awm e. Lal Isua hunlai khan Greek lal ram chu Rome lal ramin laksak tawh mah se, Greek tawng hi mitin hman tlanglawn ber a la ni tho va, a biktakin sumdawnna (Business) ah ngat phei chuan an la hmang nasa hle a ni. Rome mite official tawng erawh chu Latin tawng a ni ve thung. Johana 19:20 hi Mizo Bible-ah “Hebrai tawng, Greek tawng, Rom tawng” a tih laiin Engliah Bible (KJV) erawh chuan, “Hebrai tawng, Greek tawng, Latin tawng” tiin a dah. Lal Isua hunlaia Rom tawng tih leh Latin tawng tih chu a in thuhmun awm e).
            Khawmual pui (continent) pathum (3) atanga ziak a ni a; Asia (Babylon), Europe (Rome) leh Africa (Egypt) khawmual te an ni. Dan bu 5 (Gen., Exo., Lev., Num., Deu.,) leh Jeremia bu te hi Africa khawmual a tanga ziah an ni. 

No comments:

Post a Comment

MIZO ȚAWNG ZIAH DIK I DUH EM?

            ṬAWNG ZIAH DIK I DUH EM? Ziaktu: Nununa Renthlei July ni 15, 2019 Mizo ṭawng ziah dik hi thil harsa niin i ngai ṭhin em?...